Dyskusje na temat kryzysu praworządności w Polsce

Trwający od 2015 r. kryzys praworządności w Polsce osłabia nie tylko funkcjonowanie krajowego systemu ochrony praw człowieka, ale w konsekwencji prowadzi także do podważenia pozycji Polski na arenie międzynarodowej – to jeden z głównych wniosków debaty z udziałem przedstawicieli Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zorganizowanej w German Marshall Fund w Waszyngtonie.

Debata w German Marshall Fund była jednym z punktów wizyty przedstawicieli Okręgowej Rady Adwokackiej i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka realizowanej na zaproszenie American Bar Association i Human Rights First. W trakcie wizyty polscy prawnicy spotkali się z m.in. przedstawicielami Senatu i Izby Reprezentantów, Departamentu Stanu oraz amerykańskimi organizacjami pozarządowymi.

Zagrożenia dla praworządności

Jednym z głównych tematów rozmów były kwestie dotyczące trwającego w Polsce od końca 2015 r. kryzysu praworządności. „Przyjmowanie kolejnych ustaw dotyczących funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego oraz dopuszczenie do orzekania trzech osób, które zostały wybrane na stanowisko sędziego TK bez ważnej podstawy prawnej poważnie naruszyło niezależność i negatywnie wpłynęło na efektywność Trybunału Konstytucyjnego, a co za tym idzie funkcjonowania całego systemu kontroli konstytucyjnej” – mówi adw. Mikołaj Pietrzak, dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie.

Zdaniem ekspertów trwający kryzysy praworządności pogłębił się wraz z przyjęciem ustaw dotyczących funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Prawnicy zwracają uwagę na m.in. nowelizację ustawy o ustroju sądów powszechnych, która umożliwiła Ministrowi Sprawiedliwości odwołanie prezesów i wiceprezesów sądów oraz nowelizację ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, która zmienia tryb wyboru członków Rady i w konsekwencji zwiększa polityczny nadzór nad wyborem nowych sędziów.

„Rozszerzenie politycznego wpływu na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości może prowadzić do naruszenia prawa do rzetelnego procesu, a co za tym idzie do osłabienia całego systemu ochrony praw człowieka” – mówi Maciej Nowicki, wiceprezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. „Podejmując działania, które zagrażają niezależności wymiaru sprawiedliwości i są sprzeczne z Konstytucją i gwarantowaną w niej zasadą trójpodziału władz, Polska zaprzepaszcza swój dorobek lidera demokratycznych przemian w Europie” – dodaje Maciej Nowicki.

Obniżenie standardów ochrony praw człowieka

W trakcie rozmów eksperci zwracali uwagę również na inne zagrożenia dla ochrony praw człowieka w tym m.in. wolności zgromadzeń, prawa do prywatności, swobody działalności organizacji pozarządowych i wolności słowa. W związku z tym ostatnim zagadnieniem szczególną uwagę zwracano na przyjętą niedawno nowelizację ustawy o IPN.

Jak wskazywała w swojej opinii Helsińska Fundacja Praw Człowieka, nowe przepisy wprowadzające odpowiedzialność karną za przypisywanie Polsce i Polakom wbrew faktom odpowiedzialności za zbrodnie nazistowskie lub inne zbrodnie przeciwko ludzkości oraz odpowiedzialność cywilną za naruszenie dobrego imienia RP mogą doprowadzić do nieuzasadnionej ingerencji w swobodę wypowiedzi (opinia HFPC dostępna jest tutaj).

Reakcja społeczności międzynarodowej

Od 2015 r. na trwający w Polsce kryzys praworządności zareagowały wszystkie niezależne międzynarodowe instytucje zajmujące się ochroną praw człowieka, w tym m.in. Komitet Praw Człowieka ONZ, Komisja Wenecka, Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, Komisarz Praw Człowieka Rady Europy, a także Komisja Europejska. Na temat sytuacji w Polsce wypowiadali się także przedstawiciele administracji USA.

„Niestety, żadna z rekomendacji przedstawionych przez międzynarodowe instytucje, w tym zwłaszcza przez Komisję Europejską nie została wdrożona” – mówi Małgorzata Szuleka, prawniczka HFPC.

Zdaniem prawników, skutki wprowadzonych w ostatnich dwóch latach zmian w funkcjonowaniu Trybunału Konstytucyjnego czy wymiaru sprawiedliwości będą widoczne nie tylko w kraju, ale również mogą doprowadzić do osłabienia współpracy Polski z zagranicznymi partnerami w ramach wspólnoty państw demokratycznych.

Informacja o zagrożeniach dla praworządności w Polsce przygotowana przez HFPC i ORA w Warszawie dostępna jest tutaj.