Jednostronne deklaracje przed Wielką Izbą

Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka rozpatrzy sprawę Jeronovics p. Łotwie (skarga nr 547/02). Sprawa dotyczy naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania (art. 3 Konwencji) oraz braku rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie (art. 6 Konwencji).

Skarżący został skazany na 9 lat pozbawienia wolności za rozbój. Został umieszczony w przeludnionej celi, bez okna i bez udogodnień sanitarnych. Rząd łotewski złożył w sprawie jednostronną deklarację przyznając się do naruszenia Konwencji i proponując skarżącemu zadośćuczynienie.

HFPC przedstawiła Wielkiej Izbie opinię przyjaciela sądu wskazującą na nadużywanie jednostronnych deklaracji przez rządy. Jednostronna deklaracja rządu to procedura w której w postępowaniu przed ETPC rząd przyznaje się do naruszenia ETPC oraz proponuje określoną sumę zadośćuczynienia. Skarżący może ustosunkować się do deklaracji oraz wnioskować o jej odrzucenie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Rząd może złożyć jednostronną deklarację nawet w razie braku zgody skarżącego na polubowne załatwienie spraw. Procedura skreślenia sprawy z listy na podstawie jednostronnych deklaracji została wprowadzona w celu zmniejszenia ilości spraw zawisłych przed Trybunałem.

Zgodnie z wcześniejszym orzecznictwem ETPC jednostronne deklaracje powinny być stosowane wyłącznie w sprawach powtarzających się, gdzie istnieje ugruntowane orzecznictwo. Niestety w praktyce zdarza się, że rząd proponuje jednostronną deklaracje, nie tylko w sprawach w których istnieje ugruntowane orzecznictwo, ale również w sprawach natury precedensowej.  Przykładem takiej praktyki są sprawy dotyczące sprostowania (Sroka p. Polsce), braku efektywnego śledztwa w sprawie zabójstwa (Osuch p. Polsce) czy też sprawa braku postępowania w sprawie dotyczącej molestowania nieletniej (Kaliszczak p. Polsce).

HFPC w opinii wskazała na potrzebę szerszej kontroli Trybunału nad zasadnością przyjęcia jednostronnej deklaracji oraz badania czy sprawa nie rodzi poważnych kwestii związanych z naruszeniem praw człowieka, czy też ochrona praw człowieka nie uzasadnia wydania wyroku w sprawie. Nierzadko jedyną formą naprawienia szkody wyrządzonej naruszeniem Konwencji jest wznowienie postępowania w kraju lub ponowne rozpoznanie sprawy. O ile w większości krajów członkowskich istnieją mechanizmy wznowienia postępowania po wyroku ETPC, legislator nie przewidział takiej możliwości w razie decyzji o skreśleniu sprawy z listy na podstawie jednostronnej deklaracji.

Ponadto, w opinii wskazano na lukę proceduralną w zakresie wykonywania decyzji skreślających sprawę z listy, w wyniku jednostronnej deklaracji. Decyzje takie nie są poddane nadzorowi Komitetu Ministrów, więc nie ma nad ich wdrożeniem żadnego mechanizmu kontroli. To znacząco osłabia pozycję skarżącego, który w postępowaniu przed Trybunałem oczekuje sprawiedliwości indywidualnej, a nie tylko rekompensaty finansowej. Dlatego kluczowy jest nadzór nad środkami indywidualnymi zasądzonymi w wyroku oraz określonymi w decyzji o skreśleniu sprawy z listy.

Opinia HFPC (w języku angielskim) dostępna jest tutaj.