Konferencja „Amicus curiae: osiągnięcia, perspektywy, wyzwania” – podsumowanie

W dniach 14-15 października 2019 r. odbyła się międzynarodowa konferencja „Amicus curiae: osiągnięcia, perspektywy, wyzwania”. Udział w niej wzięli prawnicy, obrońcy praw człowieka i przedstawiciele społeczności akademickiej z Białorusi, Polski, Rosji, Ukrainy, Armenii, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu i Mołdowy.

Celem wydarzenia była: promocja polskich doświadczeń wykorzystania tzw. opinii przyjaciela sądu jako instrumentu wzmacniania działań prawnych; rozwój litygacji strategicznej poprzez m.in. upowszechnienie informacji o instytucji amicus curiae jako narzędziu rozwoju standardów i ochrony praw człowieka; wzmocnienie kompetencji prawników, obrońców praw człowieka i przedstawicieli organizacji pozarządowych w zakresie możliwości wniesienia i przygotowania amicus curiae, ale też przeciwdziałanie rozwojowi negatywnych praktyk związanych z wykorzystywaniem opinii eksperckich w postępowaniach sądowych.

W pierwszym dniu konferencji swój wykład zaprezentowała m.in. Danuta Przywara, Prezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, która skupiła się na omówieniu działań prawnych prowadzonych przez HFPC na rzecz ochrony praw człowieka na przestrzeni ostatnich 30 lat. Prof. dr hab. Mirosław Wyrzykowski – sędzia Trybunału Konstytucyjnego RP w stanie spoczynku i Profesor Uniwersytetu Warszawskiego – w swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na rolę prawników w czasie kryzysu instytucji demokratycznych. W panelu pt. „W jaki sposób organizacje pozarządowe oraz prawnicy mogą zmieniać rzeczywistość? Doświadczenie w zastosowaniu amicus curiae w instytucjach międzynarodowych” adw. dr Sergei Golubok i docent dr Maxim Timofeev zaprezentowali doświadczenie Rosji i Ukrainy w wykorzystywaniu opinii przyjaciela sądu przed ETPC. Prof. dr hab. Alexander Vashkevich z Białorusi przedstawił możliwości korzystywania z amicus curiae w ciałach traktatowych ONZ. Panel moderował Sergey Dikman z Rady Europy.

Podczas pierwszego dnia konferencji dużo uwagi poświęcono również litygacji strategicznej. W tej części głos zabrał dr hab. Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich RP. O litygacji, w kontekście przeszłości, ale i tego co nas czeka, rozmawiali również r.pr. Magda Krzyżanowska-Mierzewska, prof. Ewa Łętowska, adw. Mikołaj Pietrzak, dr Marcin Szwed i red. Ewa Usowicz. Nad tematem pochylili się ponadto adw. dr Hanna Gajewska-Kraczkowska, prof. Grzegorz Janusz, red. Paweł Kapusta, adw. dr Katarzyna Wiśniewska i red. Ewa Ivanova. Wszystkie omawiane zagadnienia spotkały się z dużym zainteresowaniem zaproszonych gości, co uwidoczniło się w części poświęconej na dyskusję.

Drugi dzień konferencji upłynął pod znakiem wymiany doświadczeń wykorzystywania amicus curiae w różnych krajach oraz możliwości korzystania z instytucji przyjaciela sądu w działaniach informacyjnych, edukacyjnych i rzeczniczych. W części pierwszej udział wzięli paneliści z Białorusi, Kirgistanu, Rosji, Polski i Ukrainy: Hary Pahaniaila, Sardorbek Abdukhalilov, dr Grigory Vaipan, docent dr Olga Kryazhkova, adw. dr Katarzyna Wiśniewska, dr Marcin Szwed, adw. Vladislav Rudenko, Elena Shakhova. W drugim panelu dyskutowali eksperci z Mołdowy, Rosji, Polski: Sergey Ostaf, dr Alexey Sidorenko, dr Ilya Shevchenko, adw. Alexander Popkov i Maciej Nowicki. Po części teoretycznej przyszedł czas na pracę i dyskusję w grupach krajowych, a dzień zakończyło podsumowanie dwudniowego wydarzenia i planowanie przyszłości.

Konferencja to jednak nie tylko spotkania i możliwość wymiany doświadczeń podczas paneli dyskusyjnych, ale również networking. Konferencja umożliwiła zainicjowanie przyszłej współpracy pomiędzy polskimi i rosyjskimi adwokatami, czy też promocję doświadczeń polskich adwokatów w zakresie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Mówiono także o prowadzeniu spraw na zasadach pro bono oraz o zaangażowaniu rad adwokackich w rozwój standardów praw człowieka.

W ramach kontynuacji konferencji dla uczestników z Białorusi, Rosji i Ukrainy, 16 października 2019 r. odbyły się spotkania z polskimi inicjatywami prawnymi zrzeszającymi przedstawicieli różnych zawodów prawniczych, powstałymi w odpowiedzi na kryzys konstytucyjny i kryzys praworządności oraz spotkania z przedstawicielami polskiego samorządu adwokackiego.

„Bardzo ważnym elementem konferencji była integracja i wymiana doświadczeń prawników i ekspertów z dziewięciu różnych państw. Większość uczestników podkreśliła, że rzadko powstaje międzynarodowa przestrzeń do profesjonalnych prawniczych dyskusji, by poruszać tematy dotyczące praw człowieka, tym bardziej jeśli chodzi o konkretne instrumenty, takie jak opinia przyjaciela sądu. Państwa mają zazwyczaj bardzo różną praktykę ich wykorzystywania, a my chcieliśmy pokazać elementy wspólne, na podstawie których chcemy nadal budować ekspercką platformę dla praktycznego wykorzystywania amicus curiae” – mówi Olga Salomatova, jedna z koordynatorek projektu.

Partnerzy zagraniczni konferencji: Sankt-Petersburska organizacja społeczna „Kontrola obywatelska” (Rosja); RPOO „Białoruski Komitet Helsiński” i Centrum Praw Człowieka „Wiosna” (Białoruś); Ukraińska Helsińska Unia Praw Człowieka i Dom Edukacji Praw Człowieka w Czernihowie (Ukraina). Konferencja była współfinansowana m.in. przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP (w ramach konkursu Dyplomacja Publiczna 2019), Fundację Solidarności Międzynarodowej, Fundacja Domów Praw Człowieka.