Kontrola nad służbami specjalnymi – rozprawa przed Trybunałem Konstytucyjnym

W tym tygodniu, Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Prokuratora Generalnego dotyczące zbadania zgodności z Konstytucją przepisów regulujących różne aspekty funkcjonowania Policji i służb specjalnych, m.in. stosowania kontroli operacyjnej (sygn. K 23/11). Rozprawa została wyznaczona na trzy dni, od 1 do 3 kwietnia 2014 r.

Sprawa została zainicjowana w czerwcu 2011 r. przez Rzecznika Praw Obywatelskich, który skierował do Trybunału wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów dotyczących kontroli operacyjnej prowadzonej m.in. przez Policję. Zgodnie z art. 19 ust. 6 pkt 3 ustawy o Policji kontrola operacyjna prowadzona jest niejawnie i polega na stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.

Zdaniem Rzecznika, przepis ten wprowadza otwarty katalog informacji i dowodów, które w sposób niejawny mogą być pozyskiwany przez Policję (i inne służby) w trybie kontroli operacyjnej (pozaprocesowej) przy użyciu wszelkich dostępnych środków technicznych, np. system GPS, mikrofony kierunkowe, oprogramowanie komputerowe takie jak tzw. konie trojańskie.

W innym z wniosków, Prokurator Generalny zakwestionował obecną regulację pozyskiwania i przetwarzania danych telekomunikacyjnych przez służby specjalne. Prokurator zarzucił im naruszenie Konstytucji m.in. w zakresie w jakim przepisy te nie przewidują zniszczenia tych spośród pozyskanych danych, które nie zawierają informacji mających znaczenie dla prowadzonego postępowania.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła w sprawie opinię przyjaciela sądu, w której podniosła, że przepisy umożliwiające stosowanie w ramach kontroli operacyjnej „środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów” nie spełnia wymogu precyzji przepisów ograniczających prawa i wolności jednostki.

„Rozwiązanie tego problemu może nastąpić np. poprzez stworzenie ustawowego katalogu środków, które mogą zostać wykorzystane w trakcie kontroli operacyjnej” – wskazuje Barbara Grabowska, prawnik HFPC. “Obecnie katalog środków uregulowany jest w przepisach wewnętrznych  wydawanych przez szefów poszczególnych służb” – dodaje Barbara Grabowska.

Fundacja przedstawiła Trybunałowi także analizę kontroli sądowej nad stosowaniem kontroli operacyjnej przez polskie służby. Dane do analizy zostały zdobyte m.in. dzięki wieloletnim postępowaniom w zakresie uzyskania informacji publicznej od służb specjalnych.

„Analiza dostępnych danych wskazuje, że w ogromnej większości przypadków sądy okręgowe pozytywnie rozpatrują wnioski o zarządzenie kontroli operacyjnej” – wskazuje adw. Artur Pietryka, współautor analizy.

W ocenie Fundacji, także z tego względu ustawodawca powinien zapewnić taką jakość i precyzję prawa, która zagwarantuje, że sądy będą miały możliwość rzeczywistego i rzetelnego rozpoznania wniosku o zastosowanie kontroli operacyjnej.