Podstawa prawna funkcjonowania sądów – wystąpienie HFPC do Krajowej Rady Sądownictwa

Z początkiem 2013 r. weszły w życie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dotyczące m.in. zniesienia niektórych sądów rejonowych. Pojawiły się wątpliwości,, czy w świetle tych rozporządzeń sądy powszechne w Polsce po 1 stycznia 2013 r. mają prawną podstawę swojego funkcjonowania.

HFPC zwróciła się w tej sprawie do Krajowej Rady Sądownictwa o rozważenie skierowania do TK wniosku dotyczącego zgodności z Konstytucją tych rozporządzeń. Prawo o ustroju sądów powszechnych przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości kompetencję do tworzenia i znoszenia sądów oraz ustalania ich siedzib i obszarów właściwości w drodze rozporządzenia.

Z początkiem 2013 r. weszły w życie dwa rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości – w sprawie zniesienia niektórych sądów rejonowych oraz w sprawie ustalenia siedzib i obszarów sądów (apelacyjnych, okręgowych i rejonowych). Uchylały one rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 2002 r. dotyczącego organizacji sądów.

W styczniu 2013 r. wątpliwości dotyczące podstawy prawnej funkcjonowania sądów po dniu 1 stycznia 2013 r. wyraziło Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”. W ocenie Stowarzyszenia, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości „nie tworzy żadnego sądu. Nie zawiera też odesłania do żadnego wcześniejszego aktu prawnego tworzącego sądy. Rozporządzenie, które do takiego aktu tworzącego sądy odsyłało, zostaje uchylone. Oznacza to, że od dnia 1 stycznia 2013 r. nie obowiązuje żaden akt prawny tworzący polskie sądy powszechne, za wyjątkiem kolejnych rozporządzeń zmieniających rozporządzenie z 16 października 2002 r.”. Wynika z tego, że od 1 stycznia 2013 r. „podstawę prawną istnienia ma w Polsce tylko jeden sąd apelacyjny, cztery okręgowe i dwadzieścia jeden rejonowych”.

W wystąpieniu do KRS HFPC wskazała, że stan prawny po 1 stycznia 2013 r. może być interpretowany także w odmienny sposób, tj., że dla likwidacji sądu potrzebne jest odrębne postanowienie znoszące ten sąd i niewystarczające dla osiągnięcia tego celu byłoby samo sformułowanie, że rozporządzenie, które tworzyło dany sąd  „traci moc”.

„Uchylenie rozporządzenia, na mocy którego utworzono sąd nie powoduje jego zniesienia, bez wydania odpowiedniego rozporządzenia w tym zakresie” – mówi Michał Szwast, prawnik HFPC. „W świetle tej interpretacji utworzenie i zniesienie sądu może być uznane za jednorazowy akt stosowania prawa, mimo że następuje w formie rozporządzenia” – tłumaczy Michał Szwast.

HFPC podkreśla w wystąpieniu, że z punktu widzenia ochrony praw i wolności człowieka niepożądana jest sytuacja, w której podstawa prawna istnienia większości sądów powszechnych w Polsce budzi poważne wątpliwości i rozbieżne interpretacje. „Można sobie wyobrazić sytuację, gdzie pojawią się próby podważania legalności wyroków wydanych po 1 stycznia 2013 r. z uwagi na ich wydanie przez sąd nieistniejący, co doprowadzić może do paraliżu wymiaru sprawiedliwości” – ocenia Michał Szwast.

W wystąpieniu HFPC oceniła, że przepisy tworzące obecnie podstawy funkcjonowania sądów powszechnych w Polsce mogą naruszać gwarantowane konstytucyjnie: prawo do sądu właściwego (art. 45 ust.1 Konstytucji), zasadę ustawowej regulacji ustroju i właściwości sądów oraz postępowania przed sądami (art. 176 ust. 2 Konstytucji) oraz zasadę określoności przepisów prawa wywodzoną z art. 2 Konstytucji.