Poprawa sytuacji osób ubezwłasnowolnionych dzięki zmianom przepisów o ochronie zdrowia psychicznego

1 stycznia 2018 r. weszła w życie nowelizacja Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Jej podstawowym celem jest wykonania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Konstytucyjnego dotyczących umieszczania osób całkowicie ubezwłasnowolnionych w domach pomocy społecznej.

Dotychczas takie osoby mogły być umieszczane w DPS na wniosek swoich opiekunów prawnych, bez kontroli sądu. Co więcej, po umieszczeniu w DPS nie miały one dostępu do żadnych środków prawnych, za pomocą których mogłyby domagać się wyjścia na wolność. Nowelizacja, zgodnie ze standardami TK i ETPC, zmienia ten stan prawny: od teraz opiekun prawny będzie musiał uzyskać zezwolenie sądu na umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w DPS, a co więcej osoba sam ubezwłasnowolniony będzie mógł zwrócić się do sądu z wnioskiem o zwolnienie z zakładu.

Nowelizacja wprowadza również szereg innych korzystnych zmian. Przewiduje m.in. konieczność zapewnienia wszystkim osobom przymusowo umieszczanym lub przebywającym w szpitalach psychiatrycznych i DPS profesjonalnych pełnomocników w postępowaniach dotyczących pobytu w zakładzie, zobowiązuje sąd opiekuńczy do wydania orzeczenia w przedmiocie hospitalizacji psychiatrycznej niezwłocznie po rozprawie, reguluje postępowanie w sprawie przenoszenia osób między różnymi DPS i doprecyzowuje zasady stosowania przymusu bezpośredniego.

Omawiana ustawa realizuje postulaty zgłaszane od lat przez HFPC. W ramach Fundacji prowadzona była przed ETPC precedensowa sprawa Kędzior przeciwko Polsce, dotycząca umieszczenie ubezwłasnowolnionego mężczyzny w DPS, zakończona wydaniem w 2012 r. wyroku stwierdzającego naruszenie art. 5 EKPC. HFPC przez wiele lat monitorowała wykonanie tego orzeczenia i apelowała o zmianę przepisów. Fundacja złożyła także obszerną opinię przyjaciela sądu do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie dotyczącej konstytucyjności przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Ponadto, w toku postępowania legislacyjnego w Sejmie, HFPC złożyła opinię prawną, w której zasugerowała dodatkowe zmiany w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Wiele z podniesionych przez nią postulatów zostało uwzględnionych.