Prawa uchodźców w Polsce wciąż są zagrożone

Cudzoziemcy wnioskujący o nadanie statusu uchodźcy spotykają się z wieloma problemami na każdym etapie trwania postępowania jak również już po jego zakończeniu – wynika z raportu HFPC “W poszukiwaniu ochrony. Wybrane problemy dotyczące realizacji praw cudzoziemców ubiegających o nadanie statusu uchodźcy i objętych ochroną międzynarodową w latach 2012–2014. Obserwacje Programu Pomocy Prawnej dla Uchodźców i Migrantów Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Główne przedstawione zagadnienia to m.in.: potwierdzanie tożsamości cudzoziemców w czasie ich pobytu w strzeżonych ośrodkach, wpisywanie danych do wykazu osób niepożądanych, wysokość pomocy socjalnej otrzymywanej w czasie trwania postępowania, łączenie rodzin, dostęp do pomocy prawnej, brak programu relokacji i przesiedleń uchodźców, ekstradycji uznanych uchodźców.

Cudzoziemiec przyjeżdżający do Polski w celu ubiegania się o nadanie statusu uchodźcy często nie posiada żadnego dokumentu tożsamości. Straż Graniczna przyjmująca wniosek, jest wówczas zobowiązana ustalić tożsamość cudzoziemca. Z informacji HFPC  wynika, że w ramach czynności prowadzonych w trakcie postępowania o nadanie statusu uchodźcy, SG występowała do placówek dyplomatycznych państw, z których pochodzili cudzoziemcy. Dotyczyło to m.in. obywateli Białorusi, Iranu i Wietnamu.

„Podczas tych czynności władzom kraju pochodzenia przekazywane są dane umożliwiające identyfikację cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, mogą stwarzać zagrożenie dla nich samych oraz dla ich rodzin i dlatego nie powinny mieć miejsca” – mówi Jacek Białas, prawnik HFPC.  „Należy pamiętać, że osoby takie zazwyczaj deklarują, iż opuściły kraj pochodzenia ze względu na grożące im tam prześladowania, ale mogą być one także poszukiwane przez władze kraju pochodzenia” dodaje Jacek Białas.

Dane cudzoziemców ubiegających się w Polsce o nadanie statusu uchodźcy są gromadzone i przetwarzane przez Szefa UdsC w systemie teleinformatycznym POBYT. Z systemu korzystają urzędnicy, sądy oraz funkcjonariusze służb mundurowych. Na podstawie zawartych w systemie informacji oceniana jest m.in. legalność pobytu cudzoziemców. Stąd bardzo ważne jest zapisywanie tych informacji terminowo. Jednak HFPC zaobserwowali liczne problemy mające związek z funkcjonowaniem tego systemu, które prowadziły do naruszeń praw uchodźców.

„Wniesienie przez cudzoziemca odwołania od decyzji o odmowie udzielenia mu statusu uchodźcy i innych form ochrony może wywoływać istotne skutki prawne, m.in. wstrzymać wykonanie decyzji o wydaleniu z Polski,, a w przypadku ubiegania się przez cudzoziemca o nadanie mu statusu uchodźcy po raz pierwszy – zapewnić mu legalny pobyt w Polsce na czas postępowania odwoławczego”- mówi Maja łysienia, prawnik HFPC.

Kolejny problem dotyczy kwestii łączenia rodzin. Uznani uchodźcy oraz beneficjenci ochrony uzupełniającej mają prawo do łączenia rodzin, czyli ubiegania się w Polsce o zezwolenie na pobyt dla członków swojej rodziny, która pozostała w kraju pochodzenia lub przebywa w innym kraju. Procedura ta jest jednak bardzo specyficzna, skomplikowana oraz problematyczna z punktu widzenia cudzoziemca chcącego połączyć się ze swoją rodziną. W latach 2012–20141 tylko cztery osoby ubiegały się o udzielenie zezwolenia na pobyt jako członkowie rodziny uchodźcy w ramach rzeczonej procedury. „Mała liczba łączonych rodzin może wynikać zarówno z braku wiedzy samych zainteresowanych cudzoziemców oraz z tego, że procedury są bardzo skomplikowane, a cudzoziemcy skonfrontowani z nierealnymi do spełnienia wymogami rezygnują z niej” – mówi EwaOstaszewska-Żuk, prawnik HFPC.

Utrudniony jest również dostęp do pomocy prawnej. Obecnie pomoc ta dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy jest świadczona przez organizacje pozarządowe i finansowana z UE w ramach Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców i budżetu państwa. Jednak realizacja tych projektów kończy się w połowie 2015 r. i wciąż nie wiadomo, w jaki sposób ta pomoc będzie finansowana.

Eksperci HFPC podkreślają również, że obowiązujące przepisy nie regulują sytuacji osób, którym nadano status uchodźcy w Polsce lub innym kraju UE, a wobec których toczy sie postępowanie ekstradycyjne. Dotyczy to też państw będących stroną konwencji genewskiej, wobec których władze innego kraju skierowały do władz polskich wniosek o ekstradycję. “Ekstradycja uznanego uchodźcy jest niezgodna z zawartą w konwencji genewskiej zasadą non-refoulement” – mówi Jacek Białas, prawnik HFPC.  W sprawach o ekstradycję osób, którym nadano status uchodźcy w jednym z krajów UE, polskie sądy nie biorą pod uwagę tego faktu jako przesłanki do odmowy wydania

Od początku roku do dnia 4 grudnia 2014 r. 6006 osób złożyło wnioski o nadanie statusu uchodźcy w Polsce.

Raport dostępny jest tutaj.

Publikacja powstała w ramach projektu: „Prawnicy na rzecz uchodźców 5”, współfinasowanego przez Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców oraz budżet państwa oraz  stanowi podsumowanie działań podjętych przez Helsińską Fundację Praw Człowieka w trakcie ponad trzyletniego projektu: „Prawnicy na rzecz uchodźców 5”.