Prawo dziecka do bycia wysłuchanym w sprawach z zakresu prawa rodzinnego

„Bezpośrednie zetknięcie sądu z dzieckiem pozwala w najszerszym zakresie zrealizować postulat podmiotowego traktowania małoletniego w postępowaniu i poznać jego indywidualną perspektywę” – podkreśla Helsińska Fundacja Praw Człowieka w opinii przyjaciela sądu nt. prawa dziecka do bycia wysłuchanym w postępowaniu cywilnym z zakresu pieczy zastępczej.

HFPC złożyła w Sądzie Rejonowym w Ł. opinię przyjaciela sądu w sprawie małoletniego X.Y. dotyczącej rozwiązania rodziny zastępczej, w której przebywał X.Y. i umieszczenie go w nowej rodzinie zastępczej.

„Naszą uwagę zwrócił fakt, że w tym postępowaniu sąd zebrał liczne dokumenty od różnych instytucji, przesłuchał świadków i rodziców zastępczych oraz uzyskał dwie opinie rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego. Sąd jednak nie wysłuchał bezpośrednio małoletniego, mimo że z obszernego materiału nie wynikało jednoznacznie, jakie rozwiązanie zdaniem specjalistów najlepiej zabezpieczy dobro dziecka ani jakie rozwiązanie sam małoletni uważa za dobre dla niego” – mówi Joanna Smętek, prawniczka HFPC.

W opinii HFPC podkreśla, że prawo dziecka do bycia wysłuchanym zostało zagwarantowane w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz Konwencji o prawach dziecka. Również z Kodeksu postępowania cywilnego jasno wynika, że sąd powinien wysłuchać dziecko w sprawach go dotyczących. „Konieczność wzięcia pod uwagę opinii dziecka przy rozstrzyganiu w sprawach go dotyczących w swoich orzeczeniach zauważa też Europejski Trybunał Praw Człowieka. Brak wysłuchania przez sąd lub nieuzyskanie psychologicznej opinii na temat poglądów dziecka może naruszać art. 8 Konwencji” – wyjaśnia prawniczka HFPC Małgorzata Szuleka.

Przywołane przez HFPC standardy międzynarodowe przewidują, że wysłuchanie może mieć formę pośrednią albo bezpośrednią. W Polsce jako forma pośrednia często stosowane jest badanie w rodzinnym ośrodku diagnostyczno-konsultacyjnym. „W naszej opinii wskazujemy, że każda z form wysłuchania małoletniego ma inną funkcję. Badanie w RODK ma na celu ocenę relacji i więzi małoletniego z jego rodziną i otoczeniem, a wysłuchanie przez sędziego przede wszystkim poznanie opinii dziecka na dany temat” – tłumaczy Joanna Smętek. „Dla ochrony najlepszego interesu dziecka zasadne jest stosowanie obydwu tych form, bo w taki sposób uzyskamy najpełniejszy ogląd spraw” – dodaje.

Zagadnienie udziału dzieci w postępowaniach sądowych jest od dłuższego czasu przedmiotem szczególnego zainteresowania HFPC. W latach 2012-2014 HFPC we współpracy z Agencją Praw Podstawowych Unii Europejskiej prowadziła szeroko zakrojone badania społeczne dotyczące wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dzieciom. Badania miały na celu zidentyfikowanie praktyk dotyczących przesłuchania dzieci w postępowaniu karnym i wysłuchiwania dzieci w postępowaniu cywilnym (więcej informacji na ten temat dostępnych jest tutaj).