Prezydenckie ustawy o SN i KRS w Senacie

Sejm skierował do Senatu ustawy o Sądzie Najwyższym oraz o Krajowej Radzie Sądownictwa uchwalone 8 grudnia 2017 r. HFPC skierowała do senackiej Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji opinię o niezgodności ustaw z Konstytucją oraz prawem międzynarodowym.

Jakie będą zasady wyboru członków KRS?

W świetle nowelizacji ustawy o KRS wyboru sędziów – członków KRS wybiera Sejm większością 3/5 głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku nieuzyskania takiej większości wymagana będzie jedynie bezwzględna większość głosów. Kandydatów na stanowiska członka KRS będzie mogła zgłosić grupa 2000 obywateli lub 25 sędziów. W ocenie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka ustawodawca przekroczył zakres uprawnień wyznaczony przez przepisy Konstytucji, ponieważ zamierza powierzyć decydującą rolę w ukształtowaniu składu KRS organowi władzy ustawodawczej. Rozwiązanie to jest niezgodne z art. 187 Konstytucji, który umożliwia Sejmowi wybór jedynie 4 członków KRS.

„W ocenie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka praktyka życia politycznego pozwala przypuszczać, że sędziowie wyrażający publiczną krytykę działań władzy ustawodawczej nie zostaną wybrani przez większość parlamentarną na członków KRS. Tym samym stopień niezależności i krytycyzmu KRS może zostać obniżony” – wskazuje dr Barbara Grabowska-Moroz, prawniczka HFPC.

Obawy dotyczące utrzymania niezależności KRS wyraziła również Rada Konsultacyjna Sędziów Europejskich (CCJE), a także OBWE.

Wprowadzane zmiany sposobu wyboru członków KRS ma ponadto uzasadnić konieczność skrócenia kadencji sędziów będących obecnie członkami KRS. Zdaniem HFPC takie rozwiązanie narusza zapisaną w Konstytucji czteroletnią kadencję członków KRS.

Zmiany w Sądzie Najwyższym: skarga nadzwyczajna

Nowa ustawa o Sądzie Najwyższym wprowadza instytucję skargi nadzwyczajnej, którą będzie można złożyć za pośrednictwem innych organów (np. Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Generalnego), jeśli:

1. Orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji
2. Orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie
3. Zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego

Skargi będą rozpatrywane w nowo utworzonej Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, w składzie z udziałem ławników wybranych przez Senat. Powstanie pytanie, czy tak sformułowany sąd, po powołaniu ławników przez Senat, wciąż będzie spełniał konstytucyjne wymogi niezawisłości oraz bezstronności.

W okresie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy skarga nadzwyczajna będzie mogła być wniesiona od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, które uprawomocniło się po dniu 17 października 1997 r. Proponowane zmiany odbiją się na sprawności działania sądów powszechnych, ponieważ do każdego zaskarżonego postępowania trzeba będzie odnaleźć lub odtworzyć akta. W konsekwencji w sądach wzrośnie przewlekłość postępowań.

„To rozwiązanie podważa stabilność porządku prawnego w Polsce” – wskazuje adw. Marcin Wolny, prawnik HFPC. „Zmiany powinny być raczej skierowane na dokonanie zmian w obecnych podstawach korzystania z nadzwyczajnych środków zaskarżenia, a nie wprowadzania czwartej instancji sądowej” – dodaje Marcin Wolny.

Usunięcie z urzędu

Najwięcej wątpliwości budzi jednak sytuacja usunięcia z urzędu sędziów, którzy osiągnęli 65. rok życia. Konsekwencją tych przepisów będzie skrócenie konstytucyjnie określonej kadencji I prezesa SN. O możliwości dalszego wykonywania przez nich pracy będzie arbitralnie decydował Prezydent. Ustawa przewiduje, że sędziowie orzekający w Izbie Wojskowej przechodzą w stan spoczynku niezależnie od wieku. Zdaniem HFPC takiego mechanizmu weryfikacji sędziów nie daje się pogodzić z podstawowymi regułami Konstytucji RP, w szczególnie zasadą niezawisłości sędziów. Wprost wskazał to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 24 czerwca 1999 r. W jego ocenie, byłoby „oczywiście niedopuszczalne, gdyby – jak w okresie PRL – zgodę na przedłużenie sprawowania urzędu sędziowskiego wydawał organ polityczny (…) postawiony poza systemem organizacyjnym władzy sądowniczej”.

Opinia Komisji Weneckiej

Jednocześnie swoją opinię o ustawach dotyczących KRS i Sądu Najwyższego zaprezentowała Komisja Wenecka, która oceniła, że :

• projektowana instytucja skargi nadzwyczajnej jest niebezpieczna dla stabilności porządku prawnego w Polsce, ponieważ może podważać orzeczenia sądów wydane w ciągu ostatnich 20 lat;
• usunięcie sędziów (w tym Pierwszego Prezesa SN) z urzędu z uwagi na obniżony wiek emerytalny ogranicza niezależność władzy sądowniczej
• prezydent nie powinien mieć dyskrecjonalnej władzy do decydowania o dalszym losie sędziów, którzy przekroczyli wiek emerytalny.

11 i 12 grudnia 2017 r. po trwającej ponad 8 godzin debacie senacka komisja przyjęła obie ustawy bez poprawek.

Opinia HFPC dostępna jest tutaj.

Z pozostałymi opiniami można się zapoznać tutaj. Opinie przygotowało również Biuro Legislacyjne Senatu: dotyczącą ustawy o  KRS oraz ustawy o Sądzie Najwyższym.