Publikacja: Unijna procedura kontroli praworządności – panaceum czy placebo?

W styczniu 2016 r. Komisja Europejska wszczęła procedurę kontroli praworządności. Była to reakcja na wprowadzone w Polsce zmiany dotyczące Trybunału Konstytucyjnego oraz mediów publicznych. Helsińska Fundacja Praw Człowieka opracowała analizę ram prawnych oraz wyzwań związanych z prowadzeniem tej procedury przez Komisję.

Procedura kontroli praworządności prowadzona przez Komisję jest jednym z kilku mechanizmów monitorowania stanu praworządności w Unii Europejskiej. Procedura została wprowadzona w 2014 r. i ma na celu wypełnienie luk między zastosowaniem procedur określonych w art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej (np. które przewidują możliwość nałożenia na Państwo Członkowskie poważnych sankcji) a innymi miękkimi formami zagwarantowania podstawowych zasad Unii.

Komisja Europejska uruchomiła procedurę po raz pierwszy. Przeprowadzenie jej w odniesieniu do zmian w Polsce pozwoli na zidentyfikowanie i rozstrzygnięcie wielu kwestii praktycznych związanych z samą procedurą.

Przede wszystkim, niezbędne wydaje się odpowiednie uzasadnienie wszelkich decyzji Komisji Europejskiej podejmowanych na poszczególnych etapach procedury kontroli praworządności – zarówno o wszczęciu procedury jak również w wypadku jej niepodejmowania. Umożliwi to doprecyzowanie pojęcia „systemowego zagrożenia” praworządności.

Ponadto, ważne dla skuteczności procedury może okazać się zapewnienie jej transparentności – im bardziej sposób przeprowadzenia procedury będzie wolny od politycznych uprzedzeń, transparentny i skoncentrowany na analizie faktycznej sytuacji w danym państwie, tym większe powinny być szanse na realizację założeń procedury.

Należy doprecyzować jaka jest rola w procedurze podmiotów trzecich: Parlamentu Europejskiego, pozostałych państw członkowskich i podmiotów pozarządowych (NGOsów, międzynarodowych organizacji monitorujących przestrzeganie praw człowieka) czy państwowych (np. przedstawicieli sądownictwa, ombudsmanów). Pozytywnie należy ocenić otwartość Komisji Europejskiej na korzystanie z wiedzy eksperckiej innych podmiotów – m.in. Komisji Weneckiej lub Agencji Praw Podstawowych.

Bez wątpienia jednak kluczową rolę odgrywać będzie rzeczywista wola polityczna (w szczególności państwa objętego procedurą praworządności) do wprowadzenia takich zmian, aby oddalić zagrożenie dla praworządności i zakończyć trwających kryzys konstytucyjny.

Publikacja HFPC dostępna jest tutaj.