Ratyfikacja Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych – komentarz

W ubiegłym tygodniu  (6 września 2012 r.) Prezydent RP ratyfikował Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Publikujemy poniżej komentarz dr Anny Śledzińskiej-Simon na temat tego wydarzenia. 

„Ratyfikacja Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami kończy ponad pięcioletni proces stawania się stroną tej umowy międzynarodowej. Stanowi ona jeden z filarów systemu ochrony praw człowieka Narodów Zjednoczonych, a jej stroną jest od 2010 r. także Unia Europejska. Dla Polski istotne momenty w procesie ratyfikacji Konwencji to jej podpisanie 30 marca 2007 r., przyjęcie ustawy z 15 czerwca 2012 r. upoważniającej Prezydenta RP do ratyfikacji oraz sam akt ratyfikacji, który miał miejsce 6 września 2012 r. Oficjalne związanie się państwa Konwencją to ważny sygnał, że Polska uznaje się za w pełni gotową realizacji licznych zobowiązań dotyczących gwarancji praw osób niepełnosprawnych określonych w tym dokumencie. Należy mieć nadzieję, że w niedługiej przyszłości dojdzie również do podpisania i ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego do Konwencji, który ustanawia procedurę skarg indywidualnych do Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami.

Zmiany w polskim prawie

Do tej pory brak postępu w kwestii ratyfikacji uzasadniano koniecznością dokonania zmian w polskim prawie. W okresie od marca 2007 do czerwca 2012 w celu zapewnienia pełniejszego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu publicznym, gospodarczym i społecznym przyjęto kilka zmian ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a także w Kodeksie Wyborczym oraz ustawie o służbie cywilnej. W 2010 r. nowelizowano Kodeks Cywilny,  zwalniając osoby niewidome z obowiązku wyrażenia swojego oświadczenia woli w formie aktu notarialnego, a w czerwcu 2011 r. przyjęto ustawę o języku migowym i innych środkach komunikowania się. W dalszym ciągu nie dokonano jednak zmian w zakresie instytucji ubezwłasnowolnienia, które wprowadzałyby zgodność między polskim prawem a art. 12 Konwencji (równość wobec prawa). Proponowana przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego rezygnacja usunięcie instytucji ubezwłasnowolnienia częściowego rodzi poważne wątpliwości o przyszły kierunek praktyki orzekania o całkowitym ubezwłasnowolnieniu przez sądy, a wyłączenie ubezwłasnowolnienia całkowitego jako przeszkody małżeńskiej wydają się jedynie częściowym rozwiązaniem problemu zagwarantowania osobom niepełnosprawnym zdolności do czynności prawnych. Nie rozwiązana pozostaje także kwestia praw wyborczych osób ubezwłasnowolnionych. Biorąc pod uwagę czas trwania procesu legislacyjnego, a zwłaszcza ewentualnej zmiany art. 62 Konstytucji czy nowelizacji kodeksowych, podjęcie prac ustawodawczych wydaje się dość pilne w kontekście okresu 2 lat na złożenie przez Polskę sprawozdania wstępnego podsumowującego postęp w zakresie realizacji zobowiązań określonych Konwencją.

Zmiany instytucjonalne

W obszarze zmian instytucjonalnych Polska zobowiązana jest do ustanowienia (1) komórki w strukturach rządowych do spraw związanych z wdrożeniem Konwencji; (2) rządowego  mechanizmu koordynacyjnego; (2) krajowego programu działania; (3) niezależnego mechanizmu promowania, ochrony i monitorowania działań wdrożeniowych w zakresie Konwencji. Dodatkowo Konwencja stanowi o konieczności współpracy społeczeństwa obywatelskiego, a w szczególności organizacji osób niepełnosprawnych i ich samych w procesie monitorowania wdrażania Konwencji. Na razie nie wiadomo jaka instytucja zostanie powołana do roli organu odpowiedzialnego za wdrożenie, a jaka – do roli organu monitorującego.

Tłumaczenie i zastrzeżenia

Innym wyzwaniem dla polskiego rządu jest zapewnienie zgodnego tłumaczenia Konwencji z tekstem jej oryginału. Zastrzeżenia budzi tłumaczenie tytułu Konwencji – w polskiej wersji jako „Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych, w oryginale – „Convention on Rights of People with Disabilities”. Ważne jest także wyjaśnienie, że użycie w tekście oryginału pojęcia „legal capacity” zgodnie z zamysłem twórców Konwencji musi oznaczać zarówhttps://archiwum.hfhr.pl/wp-admin/post-new.phpno zdolność prawną, jak i zdolność do czynności prawnych. Podobnie zastrzeżenia budzi tłumaczenie art. 25 dotyczącego praw w obszarze dostępu do opieki medycznej. Polskie nieoficjalne tłumaczenie Konwencji na stronie un.org stanowi o konieczności zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do opieki medycznej bez dyskryminacji, w tym w obszarze zdrowia seksualnego i związanego z rozrodczością. Natomiast tłumaczenie na stronie Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych odnosi się do „zdrowia prokreacyjnego”.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że Polska uczyniła jedno oficjalne zastrzeżenie przy podpisywaniu Konwencji, oświadczając, że  Art. 23 par 1 (b) praz 25 (a) nie mogą być interpretowane w taki sposób, że potwierdzają prawo jednostki do aborcji lub nakazują państwu stworzenie dostępu do niej. Należy mieć nadzieję, że zastrzeżenie to ma jednak charakter stanowiska interpretacyjnego i nie wyklucza prawa osób niepełnosprawnych do równego traktowania w zakresie dostępu do zabiegów legalnego przerywania ciąży w Polsce”.

Zobacz także: policy paper, które zostało opracowane przez dr Annę Śledzińską-Simon oraz dr Adama Bodnara, na temat potrzeby ratyfikacji Konwencji.