„Rzetelność postępowania w sprawach nieletnich”

Helsińska  Fundacja Praw Człowieka opublikowała monografię pt. „Rzetelność postępowania w sprawach nieletnich”, która stanowi rezultat działania projektu „Dzieci Pozbawione Wolności: Wspólny Dorobek a Potrzeba Reformy”.

Publikację rozpoczyna analiza standardów międzynarodowych w sprawach nieletnich.  Według autorów monografii Katarzyny Wiśniewskiej oraz Marcina Wolnego „akty prawa międzynarodowego podkreślają szczególny charakter postępowań w sprawach nieletnich, tak ze względu na osobę, względem której prowadzone jest postępowanie, jak również wartość, wokół której są one zogniskowane, tj. dobro nieletniego. Należy jednak wyrazić ubolewanie, że pomimo tak wielu aktów prawa międzynarodowego i klarownie wskazanych w nich standardów postępowania w sprawach nieletnich, w dalszym ciągu nie są one w wystarczającym stopniu uwzględniane zarówno w toku procesu legislacyjnego, jak i praktyki organów krajowych”.

Publikacja zawiera również opracowany przez dr Wojciecha Jasińskiego oraz adw. Artura Pietrykę raport pt. „Rzetelność postępowania w sprawach nieletnich w świetle badań aktowych”. Opiera się on na badaniach aktowych 105 postępowań w sprawach nieletnich, toczących się przez siedmioma sądami rejonowymi. Założeniem badań była kompleksowa analiza głównego nurtu wymiaru sprawiedliwości w sprawach nieletnich. Jak wskazuje dr Wojciech Jasiński „Obecnym rozwiązaniom ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich można postawić zarzut, że skutkują w części kierowaniem do sądu spraw, które nie powinny się tam w ogóle trafiać. Z natury rzeczy bowiem postępowanie przed sądem powinno być traktowane jako ostateczność, a problemy związane chociażby z realizacją obowiązku szkolnego lepiej byłoby rozwiązywać w ramach środowiska, w którym nieletni funkcjonuje”. Adw. Artur Pietryka dodaje „Tendencja do angażowania sądu w te problemy wydaje się być przejawem bezradności i nieumiejętności ich rozwiązywania w takich środowiskach, jak w szczególności szkoła. Warto także mieć świadomość, że sąd nie jest instytucją, która w skuteczny sposób rozwiąże problemy demoralizacji nieletnich. Bez zaangażowania osób mających z małoletnimi codzienny kontakt, nawet najlepiej przygotowane sądy rodzinne nie spełnią pokładanych w nich nadziei. Przeprowadzona analiza wskazuje również, że w żadnym z postępowań nie przeprowadzono mediacji. I w tym zatem zakresie nie korzystano z możliwości alternatywnych form rozwiązywania konfliktów z udziałem nieletnich.”

W publikacji zwarto również wystąpienia prelegentów oraz uczestników dyskusji podczas seminarium naukowego, zorganizowanego 8 października 2013 r. w Warszawie w siedzibie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, które w dużej mierze poświęcone było nowelizacji ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich obowiązującej od  1 stycznia 2014 r.  Jak wskazuje Michał Szwast – „dokonana zmiana modelu postępowania w sprawach nieletnich polegająca na oparciu tej procedury na stosowaniu instytucji właściwych dla postępowania cywilnego zamiast postępowania karnego budzi wątpliwości co do rzetelności nowego modelu. W tym zakresie można wskazać na dwa najistotniejsze mankamenty: przede wszystkim rezygnacja ze stosowania przepisów procedury karnej w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności nieletniego za czyn karalny, czyli na przykład przestępstwo czy przestępstwo karne skarbowe, skutkuje brakiem zastosowania istotnych zasad postępowania karnego, jakie powinny funkcjonować w takim postępowaniu. Dotyczy to przede wszystkim zasady domniemania niewinności, ale także m.in. Zasady prawdy materialnej. Postępowanie karne z zasady jest dla stron bardziej gwarancyjne niż cywilne”.

Publikacja dostępna jest tutaj.