Spotkanie z przedstawicielami ormiańskiego społeczeństwa obywatelskiego

W dniach 9-10 listopada w Erewaniu (Armenia) odbyło się spotkanie z reprezentantami organizacjami pozarządowymi nt. reformy systemu sprawiedliwości w Armenii. Spotkanie zostało zorganizowane przez Komisję Europejską i miało na celu wyłonienie rekomendacji i kierunków reform systemu sprawiedliwości w Armenii.Pierwszego dnia dyskutowano na temat niezależności sędziów, w szczególności sposobu ich nominacji oraz zapewnienia im niezależności finansowej i politycznej. W panelu zasiadała m.in. prof. Leny De Groot- Van Leeuwen (z Uniwersytety w Nijmegen), Avetik Ishkanyan (Prezes Komitetu Helsińskiego w Armenii) oraz dr Maria Dicosola (Uniwersytet w Sienie). Dużym problemem jest brak odpowiedniego systemu dyscyplinarnej – odpowiedzialności sędziów oraz upublicznieniu decyzji wydawanych w postępowaniach dyscyplinarnych. Wątpliwości wzbudza również brak kontroli nad ilością spraw, które są rewidowane przez sądy wyższej instancji. Należy również pochylić się nad reformą systemu kształcenia sędziów oraz nad nadzorem wykonywania programu przez Radę Sądownictwa.  Rozważano również jak sprawić by wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka były właściwie realizowane a standardy wynikające z orzecznictwa Trybunału stosowane przez sądy krajowe. Podkreślano również rolę ormiańskiego Trybunału Konstytucyjnego w inicjowaniu zmian prawnych w zakresie wymiaru sprawiedliwości.

Jedną z sesji poświęcono postępowaniu przygotowawczemu oraz zapewnieniu odpowiedniego dostępu do adwokata oraz informacji o prawach przysługujących osobie zatrzymanej. W panelu zasiadał m.in. Fenrando Piernavueja Niembro (Przewodniczący Europejskiego Związku Adwokatów) oraz Poul Hauch Fenger (Prezes Międzynarodowej Komisji Prawników, Kopenhaga). Istotnym problemem w Armenii jest brak przepływu informacji pomiędzy policją, prokuraturą i sądami. Ponadto, trzykrotnie Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyrokach uznał, że Armenia naruszyła art. 2 i 3 (prawo do życia i zakaz nieludzkiego traktowania) w związku z postępowaniem przygotowawczym – zatrzymaniem i aresztowaniem. Dużym problemem jest długość postępowania przygotowawczego oraz związana z nim długość tymczasowego aresztowania. W 2009 roku w Armenii prowadzono 32 postępowania mające na celu wyjaśnienie nielegalnych zatrzymań. 28 z tych spraw zostało umorzone, ponieważ prokuratura uznała, że nie ma wystarczających dowodów by kontynuować postępowanie. Jedynie w dwóch sprawach udzielono policjantom reprymendy. Wielu z nielegalnych zatrzymań oraz brutalności podczas przesłuchań można byłoby uniknąć, gdyby od pierwszych chwil postępowania zapewniona byłaby pomoc zawodowego prawnika. Prawnicy uczestniczący w przesłuchaniach powinni być zobowiązani do umieszczeniach w aktach sprawy wszelkich wątpliwości i  nieprawidłowościach jakie zaobserwowali.

Drugiego dnia rozmawiano o gwarancjach związanych z rzetelnością procesu oraz z warunkami detencji. O rzetelności procesu w świetle art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka mówił Yonko Grozev (Bułgaria). Mówił on, że nie wystarczy wprowadzenie instytucji mających na celu ochronę rzetelności postępowania. Należy wprowadzić system rozliczania wymiaru sprawiedliwości ze stosowania zasad rzetelnego procesu, jednym z takich instrumentów są niezależne media, znające standardy rzetelnego procesu. Hayk Alumyan i Arman Khachatryan (Centrum Demokracji i Prawa, Armenia) odnieśli się do instytucji mających na celu zagwarantowanie rzetelności procesu w Armenii. Mówili oni o roli mediów w raportowaniu sytuacji z postępowań sądowych oraz wskazywali na rolę pełnomocników w raportowaniu o nadużyciach. Media, które są głównym źródłem informacji na temat postępowań bardzo często nie znają i nie rozumieją ustaw, regulacji prawnych. W Armenii bardzo rzadko dochodzi do uniewinnienia, dużo rzadziej niż w Rosji. To wskazuje na specyfikę systemu i duży wpływ władz na sądy. Wielokrotnie składanie apelacji nie ma sensu. Z góry bowiem wiadomo jaki będzie wyrok. Liczne skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mogłyby zmienić sytuację i poprawić standardy. Niestety środek ten nie jest jeszcze rozpowszechniony. Głównym powodem jest nieufność obywateli do tego środka. Ważnym kierunkiem reform są również regularne kursy i kształcenie dla prawników i sędziów.

Jednym z problemów jest duża ilość mniejszości, dla których postępowanie nie jest zrozumiałe i brakuje tłumaczy. Wskazano, na rolę sędziów w postępowaniu, którzy mogliby w większym stopniu tłumaczyć oskarżonym poszczególne etapy postępowania. Niezbędna jest również modernizacja sądów, w tym systemów umożliwiających nagrywanie rozpraw, ale również przygotowanie odpowiednich poczekalni dla świadków.

Ostatni z paneli poświęcony został warunkom detencji oraz naruszeniami integralności cielesnej podczas zatrzymania. Michael Kellett (Rada Europy, Komitet Przeciwko Torturom) przypomniał europejskie standardy związane z prowadzeniem postępowań w sprawach dotyczących tortur. Główne zarzuty związane z art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka dotyczą bowiem braku należytego postępowania policji i prokuratury w sprawach dotyczących nieludzkiego traktowania. Ważne jest zagwarantowanie aby media miały kontrolę nad policyjnym dochodzeniem czy prokuratorskim śledztwem. Ewentualne postępowania dyscyplinarne powinny być prowadzone jawnie, z udziałem zainteresowanej publiczności. Istotnym jest również zagwarantowanie odpowiedniej opieki medycznej i psychologicznej dzieciom.

Manuk Poghosyan oraz Edmond Marukyan (Armenia) przekazali informacje na temat sytuacji w kraju jeżeli chodzi o prowadzone postępowania w sprawach o nieludzkie traktowanie. Wskazali oni przede wszystkim na potrzebę umożliwienia kontroli nad ośrodkami detencji odpowiednim instytucjom monitoringowym. Niedawno powstała grupa monitorująca naruszenia związane z warunkami detencji. Raporty grupy i stanowiska są publikowane na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości. Grupa organizuje również spotkania i konferencję. Jednym z głównie wytykanych problemów jest kwestia przeludnienia w więzieniach i aresztach śledczych. Przeludnienie spowodowane jest głównie ilością osób tymczasowo aresztowanych.

Po każdym panelu odbywały się grupy robocze, których zadaniem było sformułowanie odpowiednich zaleceń, rekomendacji w sprawie reform ormiańskiego wymiaru sprawiedliwości.

Przed budynkiem gdzie odbywało się spotkanie doszło do poważnych protestów opozycji, czterech nieletnich manifestantów zostało zatrzymanych i przewiezionych na posterunek policji. W samochodzie policyjnym zostali poważniej pobici. Ich rodzice nie zostali poinformowani o zatrzymaniu, na posterunek policji nie zostali wpuszczeni pracownicy pogotowia ratunkowego. Na drugi dzień zatrzymani zostali zwolnieni. Hotel, w którym odbywała się konferencja został otoczony przez policję, która umożliwiała przez kolejne dni podejście do wejścia lub zorganizowanie jakichkolwiek manifestacji czy zgromadzeń.

Z ramienia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w spotkaniu uczestniczyła Dominika Bychawska.