Standardy rzetelnego procesu w postępowaniach dyscyplinarnych – nowy program HFPC

Od 1 maja 2011 r. rozpoczął działalność nowy program Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka – Standardy rzetelnego procesu w postępowaniach dyscyplinarnych. Program adresowany jest do osób będących stronami postępowań dyscyplinarnych przed sądami dyscyplinarnymi w samorządach zawodów zaufania publicznego oraz zawodów regulowanych, ze szczególnym uwzględnieniem zawodów nieprawniczych.

Każda z takich osób może skorzystać z bezpłatnej porady prawnej (telefonicznie bądź osobiście podczas dyżuru prawnika) lub z informacji zamieszczonych na stronie internetowej. Osobiste porady odbywają się w siedzibie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w Warszawie. Strona internetowa zawierająca procedury i reguły postępowań dyscyplinarnych zostanie uruchomiona pod koniec czerwca 2011 r. W ramach programu przewidujemy także wyjazdy na obserwacje postępowań dyscyplinarnych.

Wszystkie zainteresowane osoby prosimy o kontakt mailowy: postepowaniadyscyplinarne@hfhr.org.pl, telefoniczny: 22 556 44 54 lub pocztowy: Helsińska Fundacja Praw Człowieka, ul. Zgoda 11, 00-018 Warszawa (z dopiskiem: postępowania dyscyplinarne).

1. Kto może liczyć na pomoc programu?

Przykładowo, na pomoc Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka mogą liczyć przedstawiciele następujących zawodów: aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, urbanisty, biegłego rewidenta, doradcy podatkowego, diagnosty laboratoryjnego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, pielęgniarki, położnej, psychologa, nauczyciela, rzecznika patentowego, syndyka licencjonowanego, technika dentystycznego, tłumacza, brokera ubezpieczeniowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, rzeczoznawcy majątkowego, zarządcy nieruchomościami czy pośrednika w obrocie nieruchomościami.

2. Sposób realizacji programu

Program realizowany jest poprzez prowadzenie bezpłatnej informacji prawnej, jak i bezpłatnego poradnictwa prawnego. Zakłada on bowiem stworzenie strony internetowej z zebranymi przepisami prawnymi dotyczącymi postępowań dyscyplinarnych, jakie toczą się w ramach wskazanych zawodów oraz udzielanie porad prawnych osobom, przeciwko którym takie postępowania się toczą. Stworzona baza internetowa zawierać będzie wszystkie procedury i reguły postępowań dyscyplinarnych. Wskazane będą również standardy prawa do rzetelnego procesu w oparciu o orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Porady prawne, z uwagi na przedmiot działalności Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, skupiają się na zakresie, w jakim stosowany jest w ramach postępowania dyscyplinarnego kodeks postępowania karnego i – co się z tym wiąże – na przysługującym stronie postępowania prawie do rzetelnego procesu, zagwarantowanym w art. 45 Konstytucji RP oraz art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

3. Dlaczego właśnie postępowania dyscyplinarne?

Postępowanie dyscyplinarne jest postępowaniem o charakterze represyjnym, którego celem jest ustalenie winy osoby wykonującej dany zawód i orzeczenie kary lub sankcji. Skutki tych kar mogą być szczególnie dotkliwe i uciążliwe, ponieważ mogą powodować nie tylko pozbawienie możliwości wykonywania wyuczonego zawodu, ale i możliwości zarobkowania. Jest to tym bardziej istotny obszar w życiu jednostki, ponieważ strony postępowań dyscyplinarnych objęte są swoistą środowiskową infamią. Ważne jest zatem, aby obywatel, wykonujący zawód zaufania publicznego lub zawód regulowany, miał świadomość konsekwencji prowadzonego wobec niego postępowania dyscyplinarnego oraz aby znał i korzystał z przysługujących mu w jego trakcie uprawnień.
Biorąc ponadto pod uwagę liczbę postępowań prowadzonych każdego roku przez organy dyscyplinarne zawodów zaufania publicznego i zawodów regulowanych oraz fakt, iż owa materia nie stała się dotychczas przedmiotem działań innych organizacji pozarządowych, stwierdzić należy, że istnieje zapotrzebowanie na tego typu projekt. Jak wynika z dostępnych statystyk, w latach 2006-2008 okręgowi rzecznicy odpowiedzialności zawodowej lekarzy prowadzili odpowiednio 3973, 3804 oraz 4163 spraw. Krajowy rzecznik dyscyplinarny biegłych rewidentów w 2009 r. prowadził natomiast 767 spraw. Należy zwrócić także uwagę na wyraźny trend wzrostu liczby postępowań w kolejnych latach, co oprócz zawodu lekarza widoczne jest na przykładzie rzeczoznawców majątkowych. W zawodzie tym liczby wszczętych postępowań dyscyplinarnych w latach 2008-2010 wynoszą odpowiednio: 54, 58, 104 sprawy. Dodajmy także, że w 1999 r. były to zaledwie 32 sprawy.
Odpowiedzialność dyscyplinarna jest odpowiedzialnością szczególnego rodzaju. Specyfika tej odpowiedzialności polega na tym, że o winie przedstawiciela danego zawodu rozstrzygają, specjalnie do tego powołane, niezawisłe organy quasi-sądowe, w których skład wchodzą wyłącznie przedstawiciele tegoż zwodu. Warto jednak zauważyć, że nie we wszystkich zawodach postępowania dyscyplinarne prowadzone są przez organy samorządu zawodowego. Nierzadko będą to organy takie jak: Polskie Towarzystwo Psychologiczne lub Związek Maklerów i Doradców, kształtujące zasady etyki tych zawodów. Z całą pewnością od organów tego typu również oczekiwać należy zapewnienia stronom postępowania prawa do rzetelnego procesu. Standardy postępowań dyscyplinarnych w zawodach tych są więc różne i nie zawsze odpowiadają podobnym gwarancjom procesowym, co gwarancje zawarte w kodeksie postępowania karnego. Istnieją także wątpliwości co do zgodności z Konstytucją uregulowań, niezapewniających owych gwarancji.

4. Cele programu

Program Standardy rzetelnego procesu w postępowaniach dyscyplinarnych realizowany jest w dwóch wymiarach. Po pierwsze, ma on znaczenie dla poprawy sytuacji procesowej każdej konkretnej jednostki, która otrzyma od nas pomoc poprzez stronę internetową lub wyspecjalizowaną poradę prawną. Przedmiotowy projekt stworzy więc zupełnie nową kategorię bezpłatnej pomocy prawnej w jakże ważnym dla jednostki obszarze, jaką jest odpowiedzialność zawodowa. Po drugie, projekt Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka doprowadzi do zwiększenia świadomości prawnej obywateli w zakresie uprawnień, przysługujących stronom postępowań dyscyplinarnych oraz – w efekcie – wpłynie na aktywizację społeczeństwa w korzystaniu z owych uprawnień. Długoterminowym celem programu jest doprowadzenie do ujednolicenia standardów procesowych w zakresie postępowań dyscyplinarnych zawodów zaufania publicznego oraz zawodów regulowanych.

5. Zespół

Koordynatorem programu jest Piotr Kubaszewski – prawnik w Programie Interwencji Prawnej oraz koordynator praktyk w dziale prawnym Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Bezpłatnych porad prawnych udziela dr Piotr Kładoczny – doktor nauk prawnych, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, koordynator Programu Interwencji Prawnej. Merytoryczny nadzór nad realizacją programu sprawuje natomiast dr Adam Bodnar – doktor nauk prawnych, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Sekretarz Zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz szef działu prawnego Fundacji.

Program Standardy rzetelnego procesu w postępowaniach dyscyplinarnych finansowany jest przez Instytut Spraw Publicznych ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w ramach Programu „Obywatel i Prawo VI”.