TK stwierdził niekonstytucyjność przepisów dotyczących korzystania z obrońcy i zasad udostępniania akt w sprawach o wykroczenia

Trybunał Konstytucyjny uznał dziś, że przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia w zakresie w jakim na etapie prowadzenia czynności wyjaśniających pomijają prawo do korzystania z obrońcy oraz nie przewidują prawa dostępu do akt sprawy osobie, wobec której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie są niezgodne z Konstytucją RP (sygn. akt K 19/11).

Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone wnioski Rzecznik Praw Obywatelskich, która w swym wniosku wskazała, że Konstytucja RP gwarantuje każdemu, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. W swym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że konstytucyjne prawo do obrony należy rozumieć szeroko i nie powinno być ono ograniczone wyłącznie do odpowiedzialności karnej sensu stricte.

Art. 4 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia stanowi jednak, że „obwinionemu przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy jednego obrońcy, o czym należy go pouczyć”. Zgodnie z przyjętą interpretacją na etapie postępowania wyjaśniającego osoba, wobec której istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie nie ma możliwości konsultacji z obrońcą przed pierwszym przesłuchaniem. Prawo do obrony jest więc realizowane dopiero na etapie postępowania sądowego. Ponadto w praktyce RPO ujawnił się ogólny problem dotyczący braku regulacji w zakresie możliwości dostępu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynności wyjaśniających.

W sprawie opinię przyjaciela sądu przestawiła międzynarodowa organizacja praw człowieka Open Society Justice Initiative. Podkreślono, że aktualne brzmienie art. 4 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia stanowi poważne naruszenie prawa do rzetelnego procesu, gwarantowanego przez Europejską Konwencję Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, a także inne międzynarodowe standardy.

Unia Europejska w ramach programu sztokholmskiego przyjęła szereg dyrektyw mających na celu podniesienie praw procesowych osób podejrzanych i oskarżonych oraz ofiar przestępstw. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego oraz Rady z 22 czerwca 2013 r. o prawie do obrony w postępowaniu karnym przewiduje, że państwa powinny zapewnić dostęp do obrońcy na każdym etapie postępowania, w tym przed pierwszym przesłuchaniem. Prawo to obejmować ma również postępowania w sprawach o wykroczenia.

„Na państwa członkowskie Unii Europejskiej został już nałożony obowiązek zapewnienia realnego prawa do obrony w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.” – mówi Irmina Pacho, prawniczka HFPC. „Dzisiejszy wyrok Trybunału Konstytucyjnego świadczy o wdrożeniu dyrektywy w zakresie postępowania w sprawach o wykroczenia. Ostateczny termin na jej całkowitą implementację przez państwa unijne przypada 27 listopada 2016 r.” – dodaje Irmina Pacho.

Na rozprawie w charakterze obserwatora obecny był Zaza Namoradze, dyrektor biura Open Society Justice Initiative w Budapeszcie.