Trybunał Konstytucyjny o Prawie o zgromadzeniach

Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawodawca nie może tak sformułować definicji zgromadzenia publicznego, by zawężała ona definicję zgromadzenia określoną w Konstytucji RP. Z tego względu ustawa nie może określać minimalnej liczby uczestników zgromadzenia, którzy korzystają z ochrony prawnej – orzekł dziś Trybunał Konstytucyjny, który rozpatrzył połączone wnioski dwóch grup posłów oraz Rzecznika Praw Obywatelskich o zbadanie zgodności przepisów ustawy Prawo o Zgromadzeniach z Konstytucją oraz aktami prawa międzynarodowego.

„Wyrok Trybunału ma charakter fundamentalny” – mówi dr Adam Bodnar, wiceprezes HFPC. „Niewątpliwie skłoni on ustawodawcę do zmiany organizacji zgromadzeń publicznych w Polsce” – dodaje dr Bodnar.

TK uznał, że niezgodne z Konstytucją jest zobowiązanie do zawiadomienia organu gminy o zgromadzeniu nie później niż na 3 dni robocze przed datą zgromadzenia. TK podkreślił, że nie znalazł uzasadnienia dla wydłużenia tego czasu w nowelizacji ustawy z trzech dni na trzy dni robocze. Taki przepis sprzyja organizacji pracy władzy publicznej, nie przekłada się jednak na ochronę wolności obywateli.

Dodatkowo TK nie zakwestionował przepisów regulujących tzw. zgromadzenia równoległe. Zdaniem TK procedura administracyjna w zakresie „oddzielania” zgromadzeń zgłoszonych w tym samym miejscu i czasie nie jest niezgodna z przepisami Konstytucji. TK uznał jednak za niekonstytucyjne regulacje, które mówią o kolejności zgłoszeń i konsekwencji jakie mogą się z tym wiązać dla organizatora zgromadzenia. Przepisy nie określają w sposób precyzyjny który podmiot dokonał zgłoszenia zgromadzenia jako pierwszy. W tym zakresie niekonstytucyjny jest więc również przepis, mówiący o zakazie zgromadzenia zgłoszonego później, jeżeli organizator tego zgromadzenia pomimo wezwania nie dokonał we właściwym terminie zmiany miejsca, czasu lub trasy przejścia uczestników.

Dodatkowo niezgodne z Konstytucją są przepisy regulujące procedurę odwoławczą od decyzji zakazującej odbycia zgromadzenia. Działania legislacyjne podjęte w celu znowelizowania ustawy Prawo o Zgromadzeniach okazały się nieudane. Wciąż procedura ta nie zapewnia otrzymania przez organizatora zgromadzenia ostatecznej decyzji administracyjnej organu II instancji przed datą zgromadzenia określoną w zgłoszeniu. TK wskazał jednak, że wnioskodawcy nie podnieśli kwestii sądowej kontroli. Z tego względu kwestia ta nie znalazła się w zakresie zainteresowania TK. Ponadto TK uznał, że art. 10 ust. 3 ustawy jest zgodny z Konstytucją rozumiany jako niestanowiący podstawy do odpowiedzialności majątkowej przewodniczącego zgromadzenia za szkody powstałe z winy uczestników zgromadzenia jest zgodny z Konstytucją.

Trybunał nie podzielił jednak m.in. argumentu Rzecznika Praw Obywatelskich o niekonstytucyjności ustawy Prawo o zgromadzeniach w zakresie w jakim wyłącza prawo organizowania zgromadzenia przez osoby nieposiadające pełnej zdolności do czynności prawnych. Ponadto nakazanie podania w zawiadomieniu o zgromadzeniu publicznym informacji o czasie trwania zgromadzenia jest zgodny z konstytucją.

W postępowaniu przed TK Helsińska Fundacja Praw Człowieka w postępowaniu przed Trybunałem złożyła opinię przyjaciela sądu. W opinii Fundacja wskazała, że jednym z kluczowych problemów związanych z korzystaniem z wolności zgromadzeń w Polsce jest nieskuteczność postępowania odwoławczego od decyzji organu gminy zakazującej przeprowadzenia zgromadzenia publicznego.

„Terminy zawarte w ustawie nie dają gwarancji, że decyzja organu odwoławczego zostanie doręczona organizatorowi przed datą zgromadzenia. Praktycznie niemożliwa jest także efektywna kontrola sądowa nad takim decyzjami. W tej kwestii wypowiedział się już krytycznie Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku Bączkowski i Inni przeciwko Polsce.” – tłumaczy Michał Szwast.