Wyrok ETPC w sprawie Siergieja Magnickiego

Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok stwierdzający, że Rosja naruszyła przepisy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w związku z aresztowaniem i śmiercią prawnika Siergieja Magnickiego w zakładzie karnym oraz jego pośmiertnym skazaniem. Sprawa Magnickiego od lat była przedmiotem zainteresowania działaczy na rzecz praw człowieka na całym świecie, jako przykład rażących naruszeń praw człowieka w Rosji. Helsińska Fundacja Praw Człowieka wielokrotnie zwracała się do Ministra Spraw Zagranicznych o podjęcie działań zmierzających do przyjęcia przez Polskę sankcji wizowych i finansowych wobec funkcjonariuszy rosyjskich odpowiedzialnych za śmierć Siergieja Magnickiego.

Historia Siergieja Magnickiego

Magnicki był rosyjskim prawnikiem pracującym w firmie świadczącej usługi prawne i audytorskie. Wśród jego klientów znajdował się m.in. międzynarodowy fundusz inwestycyjny Hermitage Capital. W 2007-2008 r. Magnicki odkrył aferę korupcyjną związaną z niezgodnym z prawem przejęciem spółek należących do funduszu i wyłudzeniem zwrotu podatku VAT, w którą uwikłani byli przedstawiciele władz.

W dniu 28 listopada 2008 r. Siergiej Magnicki został aresztowany pod zarzutem oszustw podatkowych w ramach prowadzonego śledztwa przeciwko spółce Hermitage Capital Management. W trakcie pobytu w zakładzie karnym wielokrotnie skarżył się władzom na fatalne warunki w nim panujące i brak dostępu do odpowiedniej opieki medycznej – Magnicki chorował m.in. na przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego. 16 listopada 2009 r. mężczyzna zmarł. Z raportów niezależnych rosyjskich organizacji pozarządowych wynika, że Magnicki był poddawany w areszcie torturom, które ostatecznie doprowadziły do jego zgonu.

Po śmierci Siergieja Magnickiego wszczęto postępowanie karne mające wyjaśnić okoliczności jego zgonu, jednak nie doprowadziło ono do ukarania jakichkolwiek funkcjonariuszy. Co więcej, w 2013 r. sam Magnicki został, w pośmiertnym procesie, uznany za winnego popełnienia przestępstw podatkowych.

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Wyrok ETPC dotyczy dwóch rozpoznawanych łącznie skarg. Pierwszą z nich złożył Siergiej Magnicki, a po jego śmierci postępowanie kontynuowano z udziałem jego żony. Druga skarga została złożona przez matkę Magnickiego. Zarzucano w nich naruszenie art. 2 (doprowadzenie przez państwo do śmierci S. Magnickiego oraz brak efektywnego śledztwa w tym zakresie), art. 3 (niegodne warunki pobytu w areszcie, maltretowanie oraz brak efektywnego śledztwa w tym zakresie), art. 5 (nieuzasadnione i zbyt długie stosowanie tymczasowego aresztowania) oraz art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (nierzetelne postępowanie i naruszenie domniemania niewinności w związku z pośmiertnym skazaniem).

W dzisiejszym orzeczeniu ETPC uwzględnił większość zarzutów przedstawionych w skargach. Trybunał stwierdził, że doszło do naruszenia art. 3 EKPC z uwagi na maltretowanie Magnickiego i brak efektywnego dochodzenia w tym zakresie. Z dokumentów wynikało, że na ciele mężczyzny znaleziono siniaki i otarcia, które mogły być spowodowane uderzeniami gumową pałką przez funkcjonariuszy zakładu karnego. Ponadto, choć po śmierci Magnickiego wszczęto dochodzenie, to było ono jednak nierzetelne – postępowanie umorzono przyjmując bezpodstawnie, że do zgonu doszło wskutek samookaleczenia wywołanego agresywnym zachowaniem Magnickiego, ignorując dowody świadczące o stosowaniu wobec mężczyzny przemocy fizycznej przez funkcjonariuszy. ETPC uznał, że niezgodne z art. 3 EKPC były także warunki panujące w zakładzie karnym (przeludnienie). Trybunał orzekł również, że w sprawie doszło do naruszenia prawa do życia (art. 2 EKPC) z uwagi na niezapewnienie Magnickiemu odpowiedniej opieki medycznej oraz nieprzeprowadzenie rzetelnego postępowania wyjaśniającego okoliczności zgonu mężczyzny. Niezgodne z EKPC było też zbyt długie stosowanie tymczasowego aresztowania wobec Magnickiego (art. 5 ust. 3 EKPC), a także jego pośmiertne skazanie. W odniesieniu do tego ostatniego Trybunał stwierdził, że prowadzenie postępowania po śmierci oskarżonego prowadzące do jego skazania, narusza standardy rzetelnego procesu (art. 6 ust. 1 EKPC) oraz zasadę domniemania niewinności (art. 6 ust. 2 EKPC). Trybunał oddalił skargi jedynie w zakresie zarzutu naruszenia art. 5 ust. 1 EKPC. Uznał, że sama decyzja o zastosowaniu wobec Magnickiego tymczasowego aresztowania nie była arbitralna, a tym samym nie stanowiła pogwałcenia Konwencji.

Trybunał przyznał obu skarżącym 34 tys. euro (łącznie).

Żonę i matkę Siergieja Magnickiego w postępowaniu przed ETPC reprezentowali prawnicy Open Society Justice Initiative, w tym dyrektor wykonawczy James Goldston.

Działania HFPC 

HFPC nie była zaangażowana bezpośrednio w postępowanie przed ETPC. W przeszłości Fundacja kilkukrotnie apelowała jednak do Ministra Spraw Zagranicznych o nałożenie sankcji wizowych na funkcjonariuszy uwikłanych w sprawę śmierci Magnickiego  wymienionych na tzw. liście Cardina sporządzonej przez amerykańskiego senatora i stanowiącej podstawę do nałożenia analogicznych sankcji w USA.

Zobacz powiązane:

• Najwyższy czas na unijny zakaz wizowy w sprawie Siergieja Magnickiego
• Skarga do ETPC w sprawie Siergieja Magnickiego
• HFPC ponownie apeluje w sprawie Siergieja Magnickiego
• Polska podejmie działania w sprawie S. Magnickiego