Wyrok NSA w sprawie refundacji leku dla osoby cierpiącej na przewlekły ból

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok WSA i decyzję Ministra Zdrowia odmawiające refundacji leku zawierającego susz z konopi osobie cierpiącej na przewlekły ból. Pacjentka cierpi na schorzenie objawiające się silnymi bólami nóg, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie i zmuszają ją do poruszania się o kulach.

W sprawie została złożona skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Na prośbę HFPC klientkę na zasadach pro bono reprezentuje adw. Paulina Kieszkowska-Knapik.

Bez refundacji

Skarżąca we wrześniu 2017 roku złożyła skargę do WSA, w której wskazała, że Minister Zdrowia odmówił jej refundacji leku kojącego ból, mimo że lekarze prowadzący leczenie widzieli konieczność jego stosowania. Minister z jednej strony wydał zgodę na sprowadzenie leku dla kobiety i tym samym potwierdził, że jest on niezbędny dla skarżącej. Jednocześnie odmówił jego refundacji, co w praktyce, ze względu na sytuację finansową pacjentki, uniemożliwia jego użycie. Miesięczne koszty stosowania terapii mogą wynosić nawet 500 złotych.

W grudniu 2017 roku WSA oddalił tę skargę. W uzasadnieniu sąd wskazał, że organ administracyjny powinien tak działać, aby refundacją były objęte produkty lecznicze, które wykazują m.in. największą skuteczność wobec innych produktów stosowanych przy danym schorzeniu. Ponadto sąd wskazał, że brak jest dostatecznych dowodów naukowych potwierdzających skuteczność leku nad innymi formami terapii wskazanymi przez ministra.

Skarga kasacyjna

W skardze kasacyjnej do NSA zarzucono, że WSA nie zbadał decyzji Ministra pod względem zgodności z prawem, a w szczególności z przepisami Konstytucji. Co więcej, sąd niższej instancji nie uwzględnił faktu, że decyzja ministra opierała się wyłącznie na ogólnych opiniach dotyczących potencjalnego uzależnienia od marihuany, a nie na indywidualnej ocenie sytuacji pacjentki i jej stanu zdrowia. Ponadto Minister pominął w swojej decyzji badania lekarza prowadzącego leczenie skarżącej, w których ocenił skuteczność i bezpieczeństwo długotrwałego stosowania opioidów w jej przypadku.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego

W ustnych motywach uzasadnienia NSA wskazał, że w sprawie nie doszło do wyczerpującego rozpatrzenia materiału dowodowego, podnosząc jednocześnie, że jest on niejednoznaczny. Sąd również wskazał, że przesłanki dotyczące refundacji leków nie muszą być spełnione kumulatywnie, czym potwierdził obecną linię orzeczniczą sądów administracyjnych. Ponadto, w ustnych motywach rozstrzygnięcia NSA podkreślił, że decyzje dotyczące refundacji leków są decyzjami uznaniowymi, co oznacza, że podczas ich badania ważny jest interes obywatelski.

Leczenie bólu jako prawo człowieka

Odmowa refundacji jedynego leku przynoszącego ulgę pacjentce w konkretnej sytuacji finansowej jest faktycznym odebraniem jej prawa do leczenia bólu. Taka decyzja jest nie tylko sprzeczna z prokonstytucyjną wykładnią ustawy o refundacji, ale również ze znowelizowaną niedawno ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, która przyznaje wszystkim prawo do leczenia bólu.

Dostęp do odpowiedniej terapii przeciwbólowej stanowi istotny element realizowania zobowiązań państwa z zakresu podstawowych praw i wolności. Brak efektywnego systemu leczenia bólu jest równoznaczny z niedotrzymaniem przez państwo konstytucyjnego obowiązku ochrony zdrowia. Może także oznaczać naruszenie zakazu tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

Na problem nieskutecznego leczenia bólu zwrócił uwagę Specjalny sprawozdawca ONZ ds. tortur i okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, który w lutym 2013 r. opublikował raport poświęcony m.in. naruszeniom praw człowieka, do których dochodzi w placówkach ochrony zdrowia. Odmowa dostępu do skutecznej terapii bólu została wymieniona jako przykład tego rodzaju naruszeń.

Specjalny sprawozdawca podkreślił, że leczenie bólu jest systemowo utrudniane m.in. przez: zbyt restrykcyjne przepisy lub błędne ich rozumienie, brak ustalenia priorytetów opieki paliatywnej i leczenia bólu, zakorzenione uprzedzenia wobec stosowania silnych leków, a także brak polityk zarządzania leczeniem bólu i wytycznych dla praktyków.