Ograniczanie więźniom dostępu do usług bankowych narusza prawo własności – wyrok ETPC

Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał 13 września wyrok w sprawie Siemaszko i Olszyński przeciwko Polsce. Orzekł w nim, że utrudnianie więźniom dostępu do usług bankowych i umożliwianie im oszczędzania zarobionych pieniędzy wyłącznie na bardzo nisko oprocentowanej książeczce oszczędnościowej narusza prawo własności (art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji).

Skarżący, odbywający karę pozbawienia wolności między 2000 a 2012 r., pracowali w zakładach karnych. Zgodnie z przepisami, połowa ich wynagrodzenia była kierowana na specjalne książeczki oszczędnościowe, żeby mieli szansę zgromadzenia środków, które byłyby im wypłacone po opuszczeniu zakładu karnego. Roczna stopa oprocentowania była jednak bardzo niska – wynosiła 0,1%, a więc dużo poniżej średniego poziomu inflacji w Polsce. Skarżący wielokrotnie domagali się od władz zakładu karnego umożliwienia im oszczędzania pieniędzy na lepiej oprocentowanych rachunkach bankowych, jednak konsekwentnie odmawiano im tego.

W 2008 r. i 2009 r. osadzeni złożyli skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z zarzutem naruszenia art. 1 Protokołu dodatkowego do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, gwarantującego prawo do ochrony własności. W 2011 r. swoją opinię w sprawie złożyła HFPC w ramach programu Klinika Prawa Własności. Fundacja wskazała, że oprocentowanie książeczek bankowych było znacząco niższe od średniej wysokości inflacji oraz przeciętnego oprocentowania lokat bankowych w Polsce, wskutek czego osadzeni byli pozbawieni prawa do zysku ze swojej własności, a nawet ponosili straty. „W swojej opinii Fundacja podkreśliła też, że fakt pozbawienia wolności sam w sobie nie może uzasadniać odebrania dostępu do usług bankowych” – tłumaczy Marcin Szwed, prawnik HFPC.

W swoim wyroku ETPC podzielił argumenty skarżących i HFPC. Trybunał przypomniał, że ingerując w prawo własności, władze publiczne zawsze powinny dążyć do zachowania równowagi między interesem publicznym a prawami jednostki. W analizowanej sprawie ingerencja miała charakter nieproporcjonalny, ponieważ skarżący byli zmuszeni do gromadzenia oszczędności na rachunku oprocentowanym poniżej wysokości inflacji. Choć szkoda, którą wskutek tego ponieśli obiektywnie nie była zbyt wysoka, to jednak mając na uwadze ich sytuację ekonomiczną należało uznać, że miała ona istotny wpływ na ich życie.

„Warto zauważyć, że przepisy, na podstawie których skarżącym odmawiano dostępu do usług bankowych zostały poważnie zmienione w 2012 r. Nowelizacja ta przyznała osadzonym możliwość oszczędzania nie tylko na książeczkach bankowych, ale i na wybranych rachunkach bankowych. W 2015 r. doszło jednak do kolejnej nowelizacji, która nadaje przepisowi dwuznaczne brzmienie” – dodaje Marcin Szwed.

Wyrok ETPC (w języku francuskim) dostępny jest tutaj.