Opinia HFPC w sprawie projektu ustawy o Komisji weryfikacyjnej ds. reprywatyzacji

HFPC przygotowała opinię prawną dotyczącą rządowego projektu ustawy o komisji weryfikacyjnej ds. reprywatyzacji. Jak wskazano w dokumencie przesłanym do sejmowej Komisji Ustawodawczej, projektowana ustawa nie przyczyni się do osiągnięcia żadnego z celów zakładanych przez ustawodawcę.

Głównym założeniem projektu jest powołanie specjalnej Komisji, której zadaniem będzie weryfikacja decyzji reprywatyzacyjnych wydanych wobec nieruchomości objętych tzw. dekretem Bieruta. W razie stwierdzenia, że zostały spełnione przesłanki określone w projekcie, Komisja będzie mogła uchylić decyzję, a nawet nałożyć na jej adresata obowiązek zwrotu otrzymanych korzyści. Zdaniem projektodawców, powołanie Komisji ma przyczynić się do wykrycia przypadków naruszeń prawa, do których dochodziło w toku procesów reprywatyzacyjnych w Warszawie, jak i do zapewnienia ochrony lokatorom reprywatyzowanych budynków.

„Oczekiwanie, że Komisja złożona z dziewięciu członków będzie w stanie ocenić w rozsądnym czasie choćby znaczącą część spośród kilku tysięcy wydanych decyzji reprywatyzacyjnych jest nierealne. Można się też zastawiać, jakimi kryteriami Komisja będzie się kierować podejmując decyzję, w której akurat sprawie wszcząć postępowanie i czy nie będą to kryteria polityczne” – wskazuje Marcin Szwed, prawnik HFPC.

W opinii wskazano ponadto, że wykrywanie nieprawidłowości, do jakich dochodziło w postępowaniach reprywatyzacyjnych oraz usuwanie ich skutków może następować w ramach już istniejących procedur i nie jest do tego potrzebne wprowadzanie nadzwyczajnych środków o wątpliwej zresztą skuteczności.

Zdaniem HFPC projekt nie przyczyni się też do zwiększenia ochrony lokatorów: „Do negatywnych zjawisk związanych z tzw. czyszczeniem kamienic mogło przecież dochodzić także wówczas, gdy reprywatyzacja została dokonana w sposób całkowicie zgodny z prawem. W celu zapewnienia poszanowania praw najemców, ustawodawca powinien raczej rozważyć nowelizację ustawy o ochronie praw lokatorów, a nie tworzyć nadzwyczajną procedurę weryfikacji ostatecznych decyzji” – dodaje Marcin Szwed.

HFPC skrytykowała też m.in. nieograniczony zakres czasowy projektu. Komisja będzie bowiem mogła uchylić decyzje reprywatyzacyjne wydawane nawet przed kilkudziesięcioma laty. Co więcej, decyzja uchylająca wydana przez Komisję będzie podstawą do wznowienia postępowania cywilnego, niezależnie od tego, jak dawno temu się ono zakończyło. „Takie rozwiązanie jest ewidentnie sprzeczne z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, który w jednym z wyroków uznał, że nieograniczona terminowo możliwość stwierdzania nieważności decyzji administracyjnych narusza Konstytucję” – tłumaczy Marcin Szwed. Zbyt szeroki zakres działania Komisji przyczyni się też do przewlekłości postępowań, co z kolei może prowadzić do naruszeń art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Kolejną propozycją krytykowaną przez Fundację jest przyznanie Komisji kompetencji do uchylania ostatecznych decyzji administracyjnych na podstawie przepisów wprowadzanych z mocą wsteczną. Zdaniem HFPC jest to niezgodne z konstytucyjnymi zasadami  ochrony praw nabytych oraz zaufania jednostki do państwa i prawa. „Jest to tym bardziej niedopuszczalne, że nowe podstawy uchylenia decyzji proponowane w projekcie nie są związane z legalnością samego postępowania reprywatyzacyjnego. Umożliwiają one podważenie rozstrzygnięć wydanych zgodnie z prawem, ale gdy np. po ich wydaniu doszło do stosowania przemocy względem lokatorów lub gdy Komisja uzna, że roszczenia do nieruchomości zostały przeniesione za zbyt niską cenę” – wskazuje Marcin Szwed.

Fundacja zwróciła także uwagę na szereg innych wątpliwych rozwiązań, takich jak m.in. możliwości Komisji do zobowiązania adresata decyzji do zwrotu równowartości nienależnego świadczenia, zbyt częste stosowanie zwrotów niedookreślonych, czy rozpatrywanie środków zaskarżenia przez Komisję w tym samym składzie osobowym. „Naszym zdaniem wszystko to świadczy o tym, że projekt był pisany w pośpiechu i bez należytego rozpoznania problemu” – dodaje Marcin Szwed.

W opinii wskazano, że jedynym sposobem na rozwiązanie raz na zawsze problemów związanych z reprywatyzacją, byłoby uchwalenie kompleksowej ustawy, która przyznawałaby wszystkim właścicielom, których mienie zostało znacjonalizowane w okresie PRL (nie tylko na terenie Warszawy), prawa do rekompensaty w zamian za wygaszenie wszelkich ich roszczeń. HFPC podkreśliła przy tym, że ani Europejska Konwencja Praw Człowieka, ani Konstytucja RP nie wymagają, by rekompensata taka miała charakter pełny, a więc by była równa wartości rynkowej utraconego majątku.

Opinia dostępna jest tutaj.