Przedłużony areszt a trudna sytuacja rodzinna ze względu na COVID-19. Opinia HFPC

♦ Do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zwrócił się tymczasowo aresztowany, który w ramach postępowania przygotowawczego pozostaje w izolacji już od ponad roku.

♦ Najbardziej dolegliwy środek zapobiegawczy jest stosowany nieprzerwanie, choć mężczyzna przyznał się do popełnienia zarzucanych mu czynów i złożył obszerne wyjaśnienia. Za jego zwolnieniem zdaniem sądu nie przemawiało również znaczne pogorszenie sytuacji rodzinnej w obliczu epidemii.

♦ Po zapoznaniu się z dokumentacją HFPC zdecydowała o wniesieniu opinii w przedmiocie zgodności dalszego stosowania tymczasowego aresztowania ze standardami wynikającymi z art. 5 EKPC.

Podejrzany, który zwrócił się z prośbą o pomoc do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, został zatrzymany na początku września 2019 r. i od tej pory przebywa nieprzerwanie w areszcie. W początkowym okresie stosowania tymczasowego aresztowania przyznał się do winy i złożył obszerne wyjaśnienia, jednak sąd mimo to postanawiał o przedłużaniu stosowania najbardziej dolegliwego środka zapobiegawczego, wskazując jako podstawę charakter zarzuconego podejrzanemu czynu (przestępstwa skarbowe, które miały być popełnione w ramach zorganizowanej grupy przestępczej).

W wyniku pandemii znacząco pogorszyła się sytuacja rodzinna podejrzanego – jego żona miała ograniczone możliwości pracy, spadł na nią również całkowity ciężar opieki nad czwórką dzieci (z których najmłodsze miało zaledwie kilka miesięcy), nie działały również żłobki, przedszkola i szkoły. Gdy jednak okoliczność ta była podnoszona przez obrońcę we wniosku o uchylenie lub zmianę stosowanego środka, prokurator odmówiła wskazując, że żonie przysługuje zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem poniżej 8. roku życia, a dzięki zmniejszeniu aktywności zawodowej może ona poświęcić dzieciom więcej czasu.

W kolejnych postanowieniach sądy nie uwzględniały na korzyść podejrzanego również okoliczności związanych z gwałtownym wzrostem zachorowań w miejscu zamieszkania rodziny – w ocenie sądu podejrzany będzie lepiej zabezpieczony przed zakażeniem w izolacji penitencjarnej, a sytuacja rodzinna, choć nie jest najlepsza, nie wymaga udzielenia przez niego pomocy.

Przedłużające się tymczasowe aresztowanie a prawo podejrzanego do wolności – opinia HFPC

W złożonej do Sądu Apelacyjnego opinii Helsińska Fundacja Praw Człowieka podkreśliła, że decyzja o zastosowaniu tymczasowego aresztowania nigdy nie może być automatyczna, a każdorazowe przedłużenie jego stosowania musi opierać się zawsze na konkretnych i aktualnych podstawach.

HFPC zwróciła również uwagę, że w ocenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka waga i charakter czynu nie mogą być uznawane za wyłączną podstawę przedłużania stosowania tymczasowego aresztowania. Z tego względu opieranie się, w oderwaniu od rzeczywistego stanu faktycznego sprawy, stereotypowymi formułami o charakterze działalności zorganizowanych grup przestępczych, stanowić może przesłankę przemawiającą za stwierdzeniem naruszenia art. 5 ust. 3 EKPC.

Co więcej, znaczenie pierwotnej przyczyny zastosowania tymczasowego aresztowania z czasem maleje i odnoszenie do swoistych domniemań związanych z grożącą podejrzanemu surową karą pozbawienia wolności nie może mieć miejsca przy tak długim pozbawieniu wolności osoby wobec której nie wniesiono nawet aktu oskarżenia. W wypadku przedłużania się okresu tymczasowego aresztowania konieczne jest wskazanie konkretnego, szczegółowego uzasadnienia przyjęcia istnienia ryzyka fałszowania dowodów przez aresztowanego, zastraszania świadków lub zakłócania postępowania w inny sposób. Jak jednak wynika z nadesłanej do HFPC dokumentacji, sądy nie powoływały się na konkretne podstawy dalszego stosowania tymczasowego aresztowania inne niż domniemania wynikające z grożącej mu kary i charakteru popełnionego czynu – choć jego zachowanie stało z nimi w sprzeczności, a za uchyleniem środka zapobiegawczego przemawiała szczególna sytuacja rodzinna.

Wystąpienie powstało w ramach projektu „Bezpieczeństwo a wolność. Prawa człowieka w czasie pandemii” finansowanego ze środków Funduszu Obywatelskiego prowadzonego przez Fundację dla Polski.