Raport Agencji Praw Podstawowych: zagrożenia dla społeczeństwa obywatelskiego

Agencja Praw Podstawowych UE (FRA) opublikowała raport prezentujący skalę i rodzaje zagrożeń dla społeczeństwa obywatelskiego i jego rozwoju w krajach UE. FRA zidentyfikowała zagrożenia związane ze stabilnością finansowania dla organizacji pozarządowych, udziałem społeczeństwa obywatelskiego w procesach decyzyjnych i ochroną obrońców praw człowieka.

Dostęp do finansowania

Raport FRA wskazuje szereg przeszkód, jakie napotykają organizacje pozarządowe w dostępie do finansowania. Wśród nich są m.in.: zmniejszające się państwowe środki finansowe przeznaczone do dystrybucji dla organizacji pozarządowych, ograniczenia w finansowaniu pewnych form działalności (takich jak litygacja strategiczna lub podnoszenie świadomości o ochronie praw człowieka i wspieranie jedynie określonego typu pracy organizacji, np. świadczenia usług) czy też nadmierne regulacje dotyczące obowiązków podatkowych i sprawozdawczych.

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych przykładów w tym zakresie jest przyjęta w 2017 r. na Węgrzech ustawa, tzw. Lex NGO, która zobowiązuje organizacje pozarządowe otrzymujące finansowanie zza granicy do zarejestrowania się w specjalnym publicznym rejestrze i opatrzeniu wszystkich swoich materiałów informacją o otrzymywaniu zagranicznego finansowania.

Ograniczenia udziału społeczeństwa obywatelskiego w procesie konsultacji społecznych

FRA wskazuje w raporcie, że prawo każdego do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli jest jednym z fundamentalnych praw gwarantowanych przez prawo międzynarodowe.

Jednak realizacja tego prawa bywa utrudniona przez m.in. ograniczanie dostępu do konsultacji społecznych, ustalania bardzo krótkich terminów dla obywateli do przedstawiania uwag na temat projektowanych ustaw czy brak odpowiednich i transparentnych przepisów dotyczących podejmowania decyzji.

Jednym z przykładów ograniczeń w tym zakresie wskazanych w raporcie jest rozwiązanie w maju 2016 r. Rady ds. Przeciwdziałania Rasizmowi i Ksenofobii.

Ochrona obrońców praw człowieka

Raport FRA wskazuje, że ataki na obrońców praw człowieka przybierają różne formy – począwszy od kreowania negatywnego wizerunku organizacji społecznych, przez zastraszanie i groźby, aż po stosowanie przemocy fizycznej. Jako jeden z przykładów ataków na obrońców praw człowieka FRA podaje zaatakowanie siedzib polskich organizacji (Kampanii Przeciw Homofobii i Lambdy) w 2016 r.

Raport FRA przypomina, że obowiązkiem państwa jest ochrona społeczeństwa obywatelskiego, co wiąże się również z obowiązkiem prowadzenia skutecznych i szybkich postępowań w przypadku ataków na działaczy społeczeństwa obywatelskiego.

Kurcząca się przestrzeń dla społeczeństwa obywatelskiego w Polsce

W ciągu ostatnich kilku lat również w Polsce można zaobserwować symptomy kurczącej się przestrzeni dla społeczeństwa obywatelskiego. „Jednym z najbardziej niepokojących sygnałów są m.in. ograniczenia w finansowaniu ze środków publicznych organizacji pracujących na rzecz uchodźców i migrantów czy praw kobiet” – mówi Małgorzata Szuleka, prawniczka HFPC. W ostatnim czasie HFPC zwracała uwagę m.in. na przyjęcie ustawy o Narodowym Instytucie Wolności, która znacznie zmienia sposób dystrybuowania środków publicznych na poziomie krajowym (opinia HFPC dostępna jest tutaj).

W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy powtarzały się ataki ze strony mediów publicznych na konkretne organizacje pozarządowe, których celem było ich zdyskredytowanie. „W publikowanych materiałach w  nierzetelny sposób przedstawiano źródła finansowania poszczególnych organizacji” – mówi Małgorzata Szuleka (zob. więcej: Skarga do KRRiT na Wiadomości TVP).

Raport FRA dostępny jest tutaj.

HFPC przygotowała również analizę (w języku angielskim) dotyczącą sytuacji organizacji społecznych w Polsce, z którą można zapoznać się tutaj.