Wielka Izba ETPC orzekła w sprawie jednostronnych deklaracji rządu

Przed Wielką Izbą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zawisła sprawa Jeronovics przeciwko Łotwie (skarga nr 547/02). Sprawa dotyczyła nieludzkiego i poniżającego traktowania (art. 3 Konwencji) oraz braku rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie (art. 6 Konwencji).

Skarżący został skazany na 9 lat pozbawienia wolności za rozbój. Został umieszczony w przeludnionej celi, bez okna i bez udogodnień sanitarnych. Rząd łotewski złożył w sprawie jednostronną deklarację, przyznając się do naruszenia Konwencji i proponując skarżącemu zadośćuczynienie. Deklaracja została zaakceptowana przez Trybunał i na jej podstawie sprawa została skreślona z listy.

Ponieważ Jeronovics nie zdołał wznowić postępowania w konsekwencji decyzji o skreśleniu sprawy z listy, zwrócił się on do ETPC ponownie, wskazując, że pomimo jednostronnej deklaracji rządu co do przyznania się do naruszenia Konwencji, wciąż dochodzi do naruszenia (skarga 44898/10). Sprawa trafiła przed Wielką Izbę Trybunału.

HFPC 11 maja 2015 r. przedstawiła Wielkiej Izbie opinię przyjaciela sądu wskazującą na nadużywanie jednostronnych deklaracji przez rządy. Jednostronna deklaracja rządu to procedura, w której w postępowaniu przed ETPC rząd przyznaje się do naruszenia Konwencji oraz proponuje określoną sumę zadośćuczynienia. Procedura skreślenia sprawy z listy na podstawie jednostronnych deklaracji została wprowadzona w celu zmniejszenia ilości spraw zawisłych przed Trybunałem.

Zgodnie z wcześniejszym orzecznictwem ETPC jednostronne deklaracje powinny być stosowane wyłącznie w sprawach powtarzających się, gdzie istnieje ugruntowane orzecznictwo. Niestety w praktyce zdarza się, że rząd proponuje jednostronną deklarację nie tylko w sprawach, w których istnieje ugruntowane orzecznictwo, ale również w sprawach natury precedensowej.  Przykładem takiej praktyki są sprawy dotyczące sprostowania (Sroka p. Polsce), braku efektywnego śledztwa w sprawie zabójstwa (Osuch p. Polsce), czy też sprawa braku postępowania w sprawie dotyczącej molestowania nieletniej (Kaliszczak p. Polsce).

HFPC w opinii wskazała m.in. na lukę proceduralną w zakresie wykonywania decyzji skreślających sprawę z listy w wyniku jednostronnej deklaracji. Decyzje takie nie są poddane nadzorowi Komitetu Ministrów, więc nie ma nad ich wdrożeniem żadnego mechanizmu kontroli.

Opinia HHPC została uwzględniona w wyroku Wielkiej Izby z 5 lipca 2016 r. Do argumentacji w niej przedstawionej odwołali się również sędziowie składający zdanie odrębne do wyroku. Trybunał przypomniał zasadę wynikającą z art. 19 Konwencji, na mocy której zobowiązany jest do monitorowania jak państwa członkowskie wywiązują się z zobowiązań konwencyjnych. Sędziowie strasburscy oddalili argumentacje rządu mówiącą, że wystarczającym środkiem naprawienia szkody za naruszenie Konwencji była wypłata zadośćuczynienia.

Jednym z ważniejszych elementów sprawy była kwestia wznowienia postępowania dotyczącego nieludzkiego i poniżającego traktowania. ETPC wskazał jednoznacznie, że na podstawie decyzji o skreśleniu sprawy z listy spraw Jeronovics miał możliwość ubiegania się o jej wznowienie. Trybunał orzekł, że brak wznowienia postępowania skutkował naruszeniem art. 3 Konwencji w jego proceduralnym aspekcie. Skarżący otrzymał 4.000 euro zadośćuczynienia.

„Wyrok Wielkiej Izby jest niezwykle ważny z punktu widzenia praktyki polskiej, gdzie jednostronne deklaracje są często przedstawiane przez rząd” – komentuje wyrok autorka opinii HFPC, Dominika Bychawska-Siniarska. „Sam Trybunał będzie musiał ostrożniej podchodzić do akceptowania jednostronnych deklaracji. Na państwie członkowskim będzie zaś ciążył obowiązek wykonania środków indywidualnych w sprawie, np. wznowienia postępowania, jeżeli jest to niezbędne dla naprawienia naruszenia Konwencji” – dodaje prawniczka.