Wspólne stanowisko organizacji społecznych w sprawie projektu nowelizacji ustawy o szczególnych rozwiązaniach w walce z koronawirusem

Wyrażamy stanowczy sprzeciw wobec rozwiązań zawartych w poselskim projekcie nowelizacji ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (druk sejmowy nr 539), w art. 1 pkt 1 tegoż projektu.

Jeżeli wejdą one w życie, przedstawiciele władzy (politycy i urzędnicy) będą mogli przez nieokreślony czas liczyć na bezkarność w związku z wszelkimi bezprawnymi działaniami, które będą mieć faktyczny lub tylko pozorny związek z walką z pandemią i innymi chorobami zakaźnymi. Propozycja ta jest nie tylko niekonstytucyjna przez fakt, że narusza między innymi zasadę niedziałania prawa wstecz, ale też radykalnie zwiększa ryzyko korupcji i nadużyć władzy.

Rozumiemy, że trwający, bezprecedensowy kryzys zdrowotny i gospodarczy wymaga przedsięwzięcia niekonwencjonalnych środków umożliwiających podejmowanie szybkich decyzji. Jednak zastosowanie takich nietypowych rozwiązań musi mieścić się w granicach konstytucji. A ta obliguje rządzących do zachowania zasad legalizmu, przejrzystości oraz zaufania obywatela do państwa.

Zaproponowane przepisy są sprzeczne z tymi oraz innymi fundamentalnymi zasadami praworządności. Bez ich zachowania przeciwdziałanie korupcji, dbałość o wysokie standardy życia publicznego i budowanie zaufania do państwa jest niemożliwe. Odejście od tych zasad, choćby czasowe, oznacza pogłębienie kryzysu praworządności, z którym Polska boryka się już od kilku lat, a na który nakłada się dziś kryzys związany z pandemią.

Wejście w życie wspomnianego przepisu stworzy podatny grunt dla kolejnych sytuacji budzących uzasadnione oburzenie społeczne. Wiemy to choćby stąd, że podobne rozwiązania zaistniały już w tzw. Tarczy antykryzysowej 2.0 przyjętej wiosną tego roku. Usankcjonowały one między innymi kontrowersyjne decyzje dotyczące zakupu maseczek bez wymaganych atestów, zakup respiratorów, które do dziś nie zostały dostarczone oraz organizacji majowych (niedoszłych) wyborów korespondencyjnych, dla których brak było podstawy prawnej.

Zamiast więc forsować faktyczną legalizację bezprawia i bezkarności polityków i urzędników, rządzący powinni wykorzystywać już istniejące mechanizmy (np. formułę „działania w stanie wyższej konieczności”) ułatwiające podejmowanie szybkich decyzji w trudnych okolicznościach. Rządzący wspólnie z opozycją, z przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości, organów ścigania, ekspertami i organizacjami społecznymi powinni też wypracować standardy postępowania w sytuacji tego i przyszłych kryzysów, które z pewnością się zdarzą. Standardy te w trudnych okolicznościach zapewniłyby lepszy nadzór nad politykami i urzędnikami, zwiększyłyby transparentność i wzmocniłyby społeczną kontrolę decyzji publicznych. Przykładem może być ułatwienie dostępu do informacji publicznej (proaktywnie i w otwartych formatach danych), rozwój e-administracji, publikowanie na bieżąco informacji o działaniach władz czy nie zwlekanie z implementacją dyrektywy UE o ochronie sygnalistów.

Dziś wiemy dużo lepiej jak postępować wobec pandemii COVID-19. Nie ma żadnej racjonalnej przesłanki do tworzenia kolejnych nieprzemyślanych, radykalnych, niekonstytucyjnych rozwiązań, których nieuchronnym skutkiem będzie korupcja i nadużycia władzy.

1. Fundacja ePaństwo
2. Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju
3. Fundacja Frank Bold
4. Fundacja im. Stefana Batorego
5. Fundacja Instytut Spraw Publicznych
6. Fundacja Komunikacji Społecznej
7. Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”
8. Helsińska Fundacja Praw Człowieka
9. Stowarzyszenie Klon / Jawor
10. Stowarzyszenie Sieć Obywatelska Watchdog Polska