Historia

Założenie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka było poprzedzone działalnością Komitetu Helsińskiego w Polsce. Komitet Helsiński w Polsce powstał w okresie stanu wojennego (1982), utworzony przez grupę intelektualistów. Był organizacją podziemną, która budowała sieć współpracowników w całym kraju.

W 1983 roku Komitet przygotował swój pierwszy raport, “Polska w okresie stanu wojennego”. W późniejszych latach podobne raporty przygotowywano corocznie. Pod koniec roku 1989 członkowie Komitetu Helsińskiego złożyli się i założyli Helsińską Fundację Praw Człowieka.

W styczniu 1990 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka została oficjalnie zarejestrowana. Kapitał założycielski Fundacji wynosił w tym czasie 200 dolarów amerykańskich. Na dokumencie założycielskim widnieją podpisy: Piotra Ł.J. Andrzejewskiego, Haliny Bortnowskiej-Dąbrowskiej, Jerzego Ciemniewskiego, Janusza Grzelaka, Jarosława Kaczyńskiego, Marka Antoniego Nowickiego, Danuty Przywary, Jana Rosnera, Stefana Starczewskiego, Zofii Wasilkowskiej i Tadeusza Zielińskiego.Pierwsze biuro Fundacji mieściło się w niewielkim pokoju na Placu Trzech Krzyży. Wkrótce zostało przeniesione do baraku na ul. Pięknej.

Od samego początku swojej działalności Helsińska Fundacja Praw Człowieka rozwijała programy edukacyjne i monitoringowe.

W latach 90. XX wieku eksperci Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zaangażowali się w proces tworzenia nowego prawa oraz kształtowania wymiaru sprawiedliwości. Działacze Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka brali udział w przygotowaniu m.in. nowej Konstytucji (zwłaszcza Karty Praw i Wolności), nowej ustawy o funkcjonowaniu służb specjalnych oraz o procesie lustracyjnym.

W latach 90. XX wieku Helsińska Fundacja Praw Człowieka prężnie rozwijała działalność edukacyjną. Eksperci Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka przygotowywali liczne programy publicystyczne, szkolenia, seminaria oraz konferencje poświęcone prawom człowieka i ochronie (część z tych programów dostępna jest w kilku wersjach językowych na YouTube).

Równolegle rozwijała się działalność edukacyjna za granicą, która obejmowała sztandarowe projekty takie jak Międzynarodowy Wyższy Kurs Praw Człowieka oraz Szkołę Umiejętności Skutecznego Działania (tzw. skillsy). Do tej pory (do 2015 r.) szkoleniach i seminariach organizowanych w ponad 20 krajach wzięło łącznie udział prawie 10 000 osób.

W 1993 r. działacze Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zorganizowali pierwszą w Polsce wizytę XIV Dalajlamy, duchowego i politycznego przywódcy Tybetańczyków, laureata Pokojowej Nagrody Nobla. W trakcie tej wizyty Jego Świętobliwość spotkał się m.in. z prezydentem Lechem Wałęsą i dawnymi opozycjonistami. Od 1993 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka prowadzi nieprzerwanie program edukacyjno-monitoringowy poświęcony sytuacji w Tybecie.

Na początku lat 90. XX w. w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka powstał pierwszy program prawny – Program Pomocy Prawnej dla Uchodźców i Migrantów. Prawnicy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka udzielają bezpłatnych porad prawnych cudzoziemcom zgłaszającym się do Fundacji. Kolejnym programem była Klinika Niewinność – w ramach jej prac prawnicy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zajmują się wyszukiwaniem błędów popełnionych na którymś z etapów postępowania karnego, które mogły stać się przyczyną niesłusznego skazania.

Od 2004 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka rozwija swoją działalność w zakresie litygacji strategicznej. W ramach wyspecjalizowanych programów (Programu Spraw Precedensowych, Obserwatorium Wolności Mediów w Polsce oraz Artykuł 32) prawnicy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka przystępują lub rozpoczynają strategicznie ważne postępowania sądowe i administracyjne. Poprzez swoje uczestnictwo w tych postępowaniach, Program dąży do uzyskania przełomowych wyroków, zmieniających praktykę lub przepisy prawne w konkretnych kwestiach prawnych budzących poważne wątpliwości z punktu widzenia ochrony praw człowieka. Oprócz litygacji strategicznej prawnicy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka stale udzielają porad prawnych w ramach Programu Interwencji Prawnej.

Oprócz litygacji strategicznej Helsińska Fundacja Praw Człowieka prowadzi również stały monitoring procesu legislacyjnego w ramach programu Monitoring procesu legislacyjnego w obszarze wymiaru sprawiedliwości.

W 2001 r. odbyła się pierwsza edycja Międzynarodowego Festiwalu Filmowego WATCH DOCS. Prawa człowieka w filmie. WATCH DOCS  to w chwili obecnej jedna z dwóch największych na świecie imprez filmowych poświęconych prawom człowieka prezentujących filmy dokumentalne, w których zaangażowanie na rzecz praw jednostki łączy się ze sztuką filmową. Każdego roku na festiwalu pokazywanych jest blisko siedemdziesiąt światowej klasy filmów, które w Polsce ogląda łącznie ponad kilkadziesiąt tysięcy widzów. Nazwa Festiwalu wzięła się z gry słów „watchdog” (określenie organizacji, która patrzy władzy na ręce) i „watch docs” (oglądaj filmy dokumentalne).

W 2015 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka świętuje 25-lecie swojej działalności. Z tej okazji przygotowała publikację „Po stronie wolności. 25 lat Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka”, która podsumowuje działalność Fundacji w tym okresie.

„Fundacja Helsińska to prawdziwy uczestnik ‘wszystkiego ważnego’, co działo się w Polsce przez ostatnie kilkanaście lat, wszystkiego, co wiązało się z budowaniem przyzwoitych standardów demokratycznych i praw człowieka w Polsce”

/prof. Marek Safjan, fragment publikacji „Po stronie wolności. 25 lat Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka”/