< Komitet Helsiński

O Komitecie Helsińskim w Polsce

Zespół kierujący dziś Helsińską Fundacją Praw Człowieka jest jedną z nielicznych grup, którym udało się bezproblemowo przejść od działalności podziemnej do jawnej pracy w warunkach demokracji. Helsińską Fundację Praw Człowieka założyli członkowie Komitetu Helsińskiego w Polsce.

Komitet Helsiński w Polsce powstał w okresie stanu wojennego (1982), utworzony przez grupę intelektualistów. Był organizacją podziemną, która budowała sieć współpracowników w całym kraju. W 1983 roku Komitet przygotował swój pierwszy raport, “Polska w okresie stanu wojennego”. Dokument ten, o objętości tysiąca stron, składał się z dwóch tomów. Tom pierwszy zawierał porównanie prawa polskiego, w tym także przepisów stanu wojennego ze standardami międzynarodowymi i systemami prawnymi państw o długiej tradycji demokratycznej. W tomie drugim omawiano sposoby wykonywania prawa przez władze polskie. Raport został przemycony na Zachód, przetłumaczony na angielski i francuski i przedstawiony delegacjom rządowym uczestniczącym w Konferencji Madryckiej KBWE.

Zdaniem wielu politologów raport w sposób znaczący wpłynął na przebieg Konferencji. W późniejszych latach podobne raporty przygotowywano corocznie. Komitet Helsiński przygotowywał też raporty specjalne, np. na prośbę Międzynarodowej Organizacji Pracy czy też Komitetu Praw Człowieka ONZ, gdy rząd polski miał przedstawić tym organizacjom swój własny raport dotyczący realizacji w Polsce postanowień Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ.

Ze ściśle podziemną działalnością Komitetu wiązał się problem autorstwa, a tym samym również wiarygodności jego raportów. Autentyczność pierwszych raportów poświadczyła Komisja Krajowa NSZZ “Solidarność”. Później, gdy Komitet zdobył renomę i szacunek na Zachodzie, tego rodzaju gwarancje nie były już potrzebne.

W początkach roku 1989 Komitet opublikował niepełną listę swych członków, przechodząc stopniowo do jawnej działalności. Po częściowo wolnych wyborach w czerwcu 1989 roku dokładnie połowa członków Komitetu znalazła się albo w Parlamencie, albo też w pierwszym niekomunistycznym rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Postanowiono wówczas zawiesić te osoby w członkostwie Komitetu, gdyż członek parlamentu lub rządu nie jest w stanie jednocześnie monitorować przestrzegania praw człowieka. Zasada ta obowiązuje do tej pory.

Pod koniec roku 1989 członkowie Komitetu Helsińskiego złożyli się i założyli Helsińską Fundację Praw Człowieka.