Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom alarmuje w raporcie o prawach osób zatrzymanych w Polsce

♦ 28 października 2020 roku Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT, Komitet) opublikował raport ze swojej wizyty w Polsce, która odbyła się we wrześniu 2019 roku.

♦ Była to pierwsza wizyta ad hoc w Polsce zorganizowana przez Komitet, w czasie której odbyły się spotkania między innymi z przedstawicielami Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

♦ Przedmiotem oceny Komitetu było przede wszystkim traktowanie osób zatrzymanych. Ustalenia Komitetu są zbieżne z wieloletnimi obserwacjami i ustaleniami Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

CPT uważa, że ryzyko niewłaściwego traktowania przez funkcjonariuszy Policji może znacznie wzrosnąć w najbliższym czasie, jeżeli przez polskie władze nie zostaną podjęte żadne celowe oraz zdecydowane działania. CPT wyraził nadzieję, że przedstawiony raport pozwoli najwyższym polskim władzom, a w szczególności Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji, na zwrócenie uwagi na powyższe ryzyko, ale także pozwoli na podjęcie długoterminowych środków naprawczych oraz prewencyjnych.

CPT wskazał, że jeżeli nie zostanie podjęta żadna współpraca z Komitetem, w szczególności ta dotycząca implementacji przekazanych rekomendacji, CPT będzie zmuszony do wydania publicznego oświadczenia na podstawie art. 10 § 2 Europejskiej Konwencji o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu. CPT wyraził jednak nadzieję, ze podjęcie tak zdecydowanych działań nie będzie konieczne.

Główne ustalenia Komitetu:

• Zdaniem CPT osoba zatrzymana w Polsce wciąż jest narażona na niebezpieczeństwo złego traktowania.
• Delegacja zapoznała się z wieloma przypadkami zarzutów dotyczących fizycznego niewłaściwego traktowania. Większość tych zarzutów dotyczyła użycia nadmiernej siły w trakcie zatrzymania lub bezpośrednio po zatrzymaniu w stosunku do osób, które już zostały zatrzymane przez Policję, a które nie stawiały oporu lub już nie stawiały oporu będąc zatrzymanym.
• Zarzuty niewłaściwego traktowania dotyczyły w większości dociskania głowy osoby, która leżała już na ziemi lub była oparta o ścianę, klękania na osobie w tym na jej twarzy lub nadeptywania na nią. Czasami tym zachowaniom miało towarzyszyć policzkowanie, kopanie lub uderzenia.
• Ponadto Komitet zapoznał się z wieloma zarzutami dotyczącymi bolesnego i przeciągającego się zakładania kajdanek od tyłu, a niektóre osoby miały być podnoszone za kajdanki lub ciągane po ziem mając je założone. CPT usłyszał także o małej liczbie przypadków fizycznego niewłaściwego traktowania polegającego na policzkowaniu, a w jednej sprawie kopaniu w trakcie przesłuchania na komisariacie Policji.
• Delegacja CPT w trakcie wizytacji zapoznała się z wieloma zarzutami dotyczącymi opóźniania przekazania informacji osobie trzeciej lub zaprzeczaniu przez cały okres zatrzymania, że do formalnego zatrzymania doszło.
• Delegacja odnotowała, że jest to szczególny wyjątek kiedy osobie zatrzymanej zapewnia się kontakt z obrońcą. W praktyce dotyczył on wyłącznie osób zatrzymanych, które były zamożne i posiadały imię i telefon do swojego adwokata lub radcy prawnego.
• W ocenie Komitetu, nadal osoby zatrzymane nie mają dostępu do adwokata lub radcy prawnego przed wszczęciem postępowania sądowego, a w wielu przypadkach dostęp do obrońcy jest opóźniany.
• CPT odnotował też, że nawet jeżeli pojawi się adwokat lub radca prawny gotowy porozmawiać ze swoim klientem, to na komisariatach policji nie ma zagwarantowanej poufności.
• Zdaniem CPT Polska nie implementowała właściwie dyrektywy o dostępie do adwokata.
• CPT wskazał, że osoby zatrzymane przez Policję miały dostęp do lekarza, jednak w trakcie badania nie była zapewniania poufność takiego badania, które było obserwowane przez funkcjonariuszy Policji. Ponadto wszelkie urazy osób zatrzymanych były słabo odnotowywane albo w ogóle nie były, a pracownicy Policji mieli niegraniczny dostęp do dokumentacji medycznej osoby zatrzymanej.
• CPT odnotował także, ze osoby zatrzymane otrzymują z opóźnieniem pouczenia o prawach zatrzymanego, często po wstępnym przesłuchaniu albo gdy są przesłuchiwane przez prokuratora. Jednocześnie wiele osób zatrzymanych wskazywało, że podpisywało otrzymanie pouczenia bez czasu na jego spokojne przeczytanie.

Główne rekomendacje Komitetu skierowane do polskich władz:

Dostęp do adwokata

• CPT wezwał polskie władze do natychmiastowego podjęcia środków, które zapewnią dostęp do adwokata dla wszystkich osób zatrzymanych od momentu faktycznego pozbawienia ich wolności. Wszelkie regulacje powinny zostać wprowadzone w zgodzie z dyrektywą o dostępie do adwokata.
• CPT wskazał, że polskie władze powinny opracować bez żadnych opóźnień i we współpracy z Naczelną Radą Adwokacką pełnoprawny (a fully-fledged) i odpowiednio finansowany system pomocy prawnej dla osób pozbawionych wolności przez policje, które nie są w stanie ponieść kosztów adwokata lub radcy prawnego, a który byłby dostępny od samego początku zatrzymania.
• CPT podkreślił, że polskie władze powinny ponadto zapewnić wszystkim osobom zatrzymanych prawo do poufność kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym.

Dostęp do lekarza

• Mając na uwadze dostęp do lekarza CPT, wydał rekomendacje dla polskiego rządu, z której wynika, że należy dokładnie zbadać osobę zatrzymaną, a badanie to będzie przeprowadzane bez obecności funkcjonariusza Policji oraz funkcjonariusze nie będą mieli dostępu do wyników badania, a wyniki te zostaną przekazane obrońcy zatrzymanego. Jednocześnie dostęp do lekarza powinien być zagwarantowany zaraz po pozbawieniu wolności.

Informacja o prawach osoby zatrzymanej

• CPT wezwał polskie władze do zapewnienia, ze każdy osoba zatrzymana będzie we właściwy sposób poinformowana o swoich prawach, a także otrzyma zawsze kopie takiego pouczenia.

Poinformowanie osoby najbliższej

• CPT z tego powodu wskazało, że prawo poinformowania osoby trzeciej powinno być respektowane od początku zatrzymania, odnotowywane ze wskazaniem konkretnej godziny oraz osoby, która powinna być poinformowania. Jednocześnie CPT podniosło, że osoba zatrzymana powinna zostać poinformowana, czy udało się skutecznie skontaktować z osobą trzecią.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka będzie monitorować wdrażanie rekomendacji Komitetu, a przede wszystkim nadal dbać o prawa osób zatrzymanych.

Czytaj więcej:

• Treść raportu w języku angielskim

Fot. Przemysław Stefaniak