Ponad 100 europejskich organizacji społecznych wzywa UE: odzyskajmy prawa i wartości na europejskich granicach

Jako europejskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego i organizacje zawodowe zajmujące się azylem, migracją, pomocą humanitarną i prawami człowieka jesteśmy wstrząśnięci utrzymującym się kryzysem humanitarnym na granicy Unii Europejskiej i Białorusi, który wywołuje ogrom ludzkiego cierpienia i doprowadził do śmierci co najmniej dziesięciu osób.

Całkowicie potępiając działania Białorusi, wzywamy jednocześnie Unię Europejską, jej państwa członkowskie oraz wszystkie właściwe organizacje europejskie i międzynarodowe do reakcji w sposób zgodny z unijnymi i międzynarodowymi zobowiązaniami prawnymi oraz standardami przyzwoitości.

Ludzie, którzy znaleźli się w centrum kryzysu, są wykorzystywani jako uczestnicy konfliktu między UE a Białorusią. Konflikt ten dotyczy bezpieczeństwa, ale uczestniczący w nim ludzie sami nie stanowią zagrożenia dla bezpieczeństwa i nie powinni być ani przedstawiani, ani traktowani przez żadną ze stron tak, jakby byli bronią. Wszystkie relacje bowiem wskazują, że wśród osób uwikłanych w opisywane wydarzenia znalazło się wiele bardzo wrażliwych grup, w tym kobiety w ciąży, rodziny z małymi dziećmi oraz osoby starsze lub kontuzjowane. Są wśród nich ludzie, którzy uciekli przed wojną i prześladowaniami z Syrii, Jemenu, Afganistanu i Iraku, a którzy z powodu braku bezpiecznych i legalnych szlaków emigracji nie mogli wybrać alternatywnej drogi prowadzącej do bezpieczeństwa. Pragniemy również zauważyć, że pomimo poważnych napięć, które istnieją pomiędzy zaangażowanymi państwami, sytuacja ta, podobnie jak wiele innych występujących na granicach Unii Europejskiej, jest możliwa do opanowania i należy do niej podchodzić z odpowiednią perspektywą. W skali globalnej wiele krajów znajdujących się w bardzo niestabilnej sytuacji stoi przed złożonymi wyzwaniami związanymi z przemieszczaniem się ludności, które mają wymiar geopolityczny i bezpieczeństwa i dotyczą znacznie większej liczby osób. Potrzebna jest tu przemyślana reakcja, obejmująca zdecydowaną obronę prawa do azylu oraz prawa unijnego i międzynarodowego.

Proponujemy zatem następujące rozwiązania obejmujące różne aspekty kryzysu:

Zapewnienie możliwości ubiegania się o azyl na granicy

Zgodnie z prawem unijnym i międzynarodowym każda osoba ubiegająca się o azyl na granicy, niezależnie od sposobu przybycia, ma prawo do złożenia wniosku o udzielenie azylu. Należy niezwłocznie przywrócić prawną i praktyczną możliwość ubiegania się o azyl w Polsce, Litwie i Łotwie. Oznacza to, że należy zaprzestać podejmowania wszelkich działań mających na celu pozbawienie osób dostępu do terytorium UE i uniemożliwienie złożenia wniosku o azyl. Działania takie obejmują uniemożliwianie osobom przedostania się na terytorium UE, w tym poprzez użycie siły i wydawanie funkcjonariuszom straży granicznej poleceń dokonywania tzw. pushbacków, pozbawianie możliwości składania wniosków o azyl poprzez ograniczanie skutecznego dostępu do procedury z wykorzystaniem ograniczeń terytorialnych dotyczących lokalizacji placówek, w których można składać wnioski, a także próby wprowadzania odstępstw od norm prawa azylowego i ustanawiających ochronę przed wydaleniem.

Zagwarantowanie dostępu do pomocy humanitarnej

W krótkoterminowej perspektywie istotne jest, aby zaangażowane państwa zapewniły pomoc humanitarną osobom uwikłanym w tę sytuację, umożliwiając organizacjom humanitarnym dotarcie do nich i udzielenie im pomocy. To, że państwa członkowskie UE uniemożliwiają niesienie ratującej życie pomocy ludziom, z których niektórzy są wyjątkowo zagrożeni, jest godną ubolewania i lekkomyślną praktyką. Ponadto może ona mieć negatywne skutki w kontekście zapewnienia pomocy humanitarnej w sytuacjach wysiedleń poza obszarem UE i negatywnie wpływa na postrzeganie UE jako wiarygodnego organizatora pomocy humanitarnej.

Jeżeli impas będzie trwał nadal, jednym z rozwiązań, które może zapobiec utracie kolejnych istnień ludzkich, jest decyzja o natychmiastowej ewakuacji migrantów z regionu przygranicznego do państw członkowskich UE, w tym z wykorzystaniem ofert przyjęcia tych osób dotychczas złożonych przez społeczeństwo obywatelskie, miasta i wspólnoty wyznaniowe. Równolegle państwa członkowskie UE powinny omówić i uzgodnić doraźne ustalenia dotyczące relokacji. Proponowane przewożenie ludzi do krajów trzecich w celu rozpatrzenia wniosku o azyl jest niezgodne z prawem międzynarodowym i unijnym oraz niewykonalne z politycznego punktu widzenia.

Uchylenie niespełniających wymogów przepisów krajowych

Sytuacja na granicach zewnętrznych doprowadziła do zmian w krajowym ustawodawstwie azylowym. Jak wynika z analizy prawnej ustawodawstwa przyjętego w Litwie, Polsce i  Łotwie, niektóre zmiany legislacyjne są niezgodne z dorobkiem prawnym UE w dziedzinie azylu, traktatami europejskimi, Kartą Praw Podstawowych i prawem międzynarodowym. Na Litwie zmiany mają na celu ograniczenie dostępu do azylu, zniesienie ochrony osób znajdujących się w trudnej sytuacji, umożliwienie automatycznego zastosowania detencji, ograniczenie dostępu do skutecznego środka ochrony prawnej oraz ograniczenie możliwości uzyskania warunków przyjmowania.

W przypadku Polski nowe przepisy naruszają bezpośrednio zasadę non-refoulement, ponieważ umożliwiają wydalanie osób z Polski nawet po złożeniu przez nie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i bez indywidualnego zbadania, czy wydalenie doprowadzi do naruszenia ich praw człowieka. Na Łotwie zmiany prawne wykluczają możliwość ubiegania się o azyl osób przekraczających granicę, co jest równoznaczne z nierespektowaniem prawa do ubiegania się o azyl i ochrony przed wydaleniem. Chociaż niektóre z nowelizacji mają – w teorii – charakter tymczasowy i stosowane są jedynie na ograniczonym obszarze geograficznym, istnieje ryzyko, że mogą one zinstytucjonalizować bezprawne praktyki. Ubieganie się o azyl jest jednym z praw podstawowych, a zasada non-refoulement nie podlega uchyleniu i musi być przestrzegana nawet w sytuacjach nadzwyczajnych.

Komisja Europejska musi domagać się realizacji swojego skierowanego do państw członkowskich apelu o usunięcie tych elementów regulacji prawnych, które naruszają prawo europejskie. Zgodność z prawem unijnym powinna być podstawowym warunkiem uzyskania jakiegokolwiek wsparcia ze strony UE. Jeżeli państwa członkowskie nie chcą przestrzegać prawa unijnego i międzynarodowego, należy rozważyć możliwość zastosowania środków dyscyplinujących i odnoszących się do naruszenia przepisów.

Przeciwdziałanie represjom wobec społeczeństwa obywatelskiego, mediów i przedstawicieli zawodów prawniczych

Sytuacja na granicy Unii Europejskiej wywołuje podejmowane przez państwa członkowskie próby zastraszania i represjonowania przedstawicieli niezależnego społeczeństwa obywatelskiego, mediów i zawodów prawniczych, którzy starają się wykonywać swoje obowiązki zawodowe w reakcji na zaistniałe okoliczności. Działania mające na celu zapewnienie pomocy humanitarnej i prawnej ludziom przebywającym na granicy nie mogą być penalizowane. Zakaz wstępu do stref przygranicznych dla działaczy organizacji społecznych i dziennikarzy nie tylko skutkuje pozbawieniem pomocy przebywające tam osoby, ale ma również wpływ na funkcjonowanie niezależnego społeczeństwa obywatelskiego i mediów poza Europą. Istotne jest, aby sytuacja w strefie przygranicznej była monitorowana przez niezależne podmioty w celu zapewnienia przestrzegania prawa unijnego i międzynarodowego. Akty przemocy muszą zostać potępione i wyjaśnione.

Zapewnienie standardów i przejrzystości w zakresie praw człowieka jako centralny obszar współpracy z państwami trzecimi

Obecnie Unia Europejska aktywnie dąży do zawarcia porozumień z państwami trzecimi w celu powstrzymania napływu osób na europejskie granice lub ponownego przyjęcia przez te państwa swoich obywateli. Należy zagwarantować, aby wszelkie porozumienia z krajami trzecimi, takimi jak Irak, Turcja czy Liban, pozostawały w zgodzie z międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka, poczynając od prawa do opuszczenia własnego kraju i zobowiązań dotyczących zasady non-refoulement. Aby poddać demokratycznej kontroli porozumienia pomiędzy UE a państwami trzecimi, treść wszelkich uzgodnień powinna być publicznie dostępna, a Parlament Europejski powinien odgrywać znaczącą rolę w monitorowaniu takich porozumień. Należy również zagwarantować niezależne monitorowanie powrotów i wsparcie dla osób powracających.

Unia Europejska i jej państwa członkowskie muszą reagować na kryzys na granicy w sposób zgodny ze powziętymi przez siebie zobowiązaniami wynikającymi z norm prawa międzynarodowego i unijnego. Zaistniała sytuacja może zostać opanowana w pokojowy i racjonalny sposób przy użyciu obecnych ram politycznych i prawnych, o ile będą one stosowane. Jesteśmy zaniepokojeni doniesieniami o przygotowywanych projektach, które mogą pozwalać na nieuzasadnione odstępstwa od prawa unijnego i międzynarodowego.

Sygnatariusze:

1. 11.11.11.
2. A Buon Diritto Onlus
3. A.S.G.I. – Associazione per gli Studi Giuridici sull’Immigrazione
4. ACT Alliance EU
5. Action Aid International
6. ActionAid Włochy
7. ActionAid Hiszpania
8. aditus foundation
9. Amnesty International
10. Andalucía Acoge
11. ARCI (Associazione Ricreativa e Culturale Italiana)
12. Stowarzyszenie Konsultacji Ekonomicznych dla Imigrantów i Uchodźców (ACEIR)
13. ASSOCIATION ODNOS
14. AsyLex
15. asylkoordination österreich
16. Asylrättscentrum – Szwedzkie Centrum Prawa Uchodźczego
17. BRD-Szwecja
18. Brot für die Welt
19. Bundesverband Netzwerke von Migrantenorganisationen e.V. (NeMO) Niemcy
20. Caritas Europa
21. CEAR
22. Centro Astalli
23. Kościół Szwecji
24. CIR
25. CIRÉ (Coordination et Initiatives pour Réfugiés et Étrangers)
26. Concord Włochy
27. Conselho Português para os Refugiados (CPR)
28. Convive-Fundación Cepaim
29. Cordaid
30. Duńska Rada ds. Uchodźców (DRK)
31. Defence for Children – ECPAT Holandia
32. Der Paritätische Gesamtverband
33. Diakonie Austria
34. Holenderska Rada ds. Uchodźców
35. ECRE
36. Entreculturas
37. Estońska Rada ds. Uchodźców
38. Eurochild
39. EuroMed Rights
40. Europejskie Centrum Prawa Konstytucyjnego i Praw Człowieka
41. Europejska Sieć na rzecz Bezpaństwowców
42. fairness-asyl
43. FARR – Szwedzka Sieć Grup Wspierania Uchodźców
44. Fédération de l’entraide protestante
45. Federacja Kościołów Protestanckich we Włoszech (FCEI)
46. Fińska Rada Ekumeniczna
47. Fińskie Centrum Doradztwa dla Uchodźców
48. FOCSIV – Włoska federacja chrześcijańskich organizacji wolontariatu międzynarodowego
49. Forum na rzecz sprawiedliwego rozwoju (Słowenia)
50. Forum réfugiés-Cosi
51. France terre d’asile
52. Geloof en Samenleving (de Remonstranten)
53. Niemieckie Stowarzyszenie Caritas
54. Global Call to Action Against Poverty (GCAP) Europa
55. Greckie Forum Uchodźców
56. Helsińska Fundacja Praw Człowieka
57. HIAS Europa
58. HIAS Grecja
59. Węgierski Komitet Helsiński
60. I.C.S. (Consorzio Italiano di Solidarietà)
61. ICMC Europe/sieć SHARE
62. IGLESIA EVANGELICA ESPAÑOLA
63. ILGA-Europe
64. Irlandzka Rada ds. Imigrantów
65. Institue Emma – centrum dla ofiar przemocy
66. Institute Circle, Słowenia
67. International Rescue Committee
68. Intersos
69. IPSIA ACLI
70. Irlandzka Rada ds. Uchodźców
71. Wspólnota mieszkańców Wybrzeża Kości Słoniowej w Grecji
72. JRS Europe
73. La Coordinadora de Organizaciones para el Desarrollo
74. Legambiente
75. Lunaria
76. Médecins du Monde International Network
77. Medici per i Diritti Umani (MEDU)
78. Missing Children Europe
79. Mosaico azioni per i rifugiati
80. New Women Connectors
81. NOAS
82. Norweska Rada ds. Uchodźców
83. Fundacja Ocalenie
84. OMEP
85. Open Society European Policy Institute (OSEPI)
86. OPU – Organizacja Pomocy Uchodźcom
87. Oxfam International
88. Passerell
89. PIC – Prawne centrum ochrony praw człowieka i środowiska naturalnego
90. PICUM
91. PRO ASYL
92. Red Acoge (Hiszpania)
93. Refugees Welcome Włochy
94. Safe Passage International
95. Save the Children
96. she4she
97. Słoweńska Filantropia – Stowarzyszenie na rzecz Promocji Wolontariatu
98. Stop Mare
99. Szwajcarska Rada ds. Uchodźców
100. Symbiosis – Szkoła Politologii w Grecji, członek Sieci Rady Europy
101. UNITED for Intercultural Action Campaign, sekretariat inicjatywy „Fortress Europe No More Deaths”
102. Vluchtelingenwerk Vlaanderen
103. Światowa Rada Hazarów (WHC)