Wiem, że… | Wolność zgromadzeń a tzw. “rozporządzenia covidowe”

Elementarz naszych praw i obowiązków w kontakcie z Policją

W ramach naszej akcji tym razem zajmiemy się WOLNOŚCIĄ ZGROMADZEŃ W ŚWIETLE NAJNOWSZYCH OGRANICZEŃ WPROWADZANYCH PRZEZ TZW. „ROZPORZĄDZENIA COVIDOWE”.

Wiem, że wolność zgromadzeń jest wolnością zagwarantowaną w Konstytucji RP.

Wiem, że zgodnie z Konstytucją RP ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane wyłącznie w ustawie. Ponadto ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Wiem, że rozporządzenie jest aktem prawnym położonym poniżej ustawy w hierarchii aktów prawnych w Polsce. W omawianym kontekście oznacza to, że nie może ono samoistnie przewidywać ograniczeń konstytucyjnej wolności zgromadzeń.

Wiem, że Konstytucja dopuszcza, aby ograniczenie wynikające z ustawy było doprecyzowane w rozporządzeniu, nie może ono jednak zmieniać istoty przepisu ustawowego. W naszej opinii, właśnie z taką zmianą istoty regulacji ustawowej mielibyśmy do czynienia w sytuacji, gdy „rozporządzenia covidowe” miałyby stanowić źródło faktycznego zakazu korzystania z konstytucyjnej wolności do zgromadzeń w Polsce.

Wiem, że ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi przewiduje możliwość ustanowienia w rozporządzeniach m.in. zakazu organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności. Niemniej, naszym zdaniem, zakaz ten należy interpretować jako dotyczący wydarzeń o charakterze komercyjnym, nie zaś tych, które są skutkiem realizowania przez obywateli podstawowych politycznych praw jednostki.

Wiem, że ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko gdy są konieczne w demokratycznym państwie – muszą więc spełniać również test proporcjonalności. Natomiast wolność zgromadzeń jest jednym z najważniejszych mechanizmów pozwalających na ochronę procesów społecznych niezbędnych dla funkcjonowania demokratycznego państwa prawa. U jej podstaw leży nie tylko interes poszczególnych jednostek, ale również interes ogólnospołeczny.

Wiem, że Konstytucja RP nie pozwala na generalne ograniczenie wolności zgromadzeń, nawet w wypadku ogłoszenia stanu klęski żywiołowej. Tym bardziej więc, Konstytucja RP nie pozwala na wprowadzenie takich ograniczeń w sytuacji, w której taki stan nie został ogłoszony.

Wiem, że w przypadku nagłego, niemożliwego do wcześniejszego przewidzenia wydarzenia związanego ze sferą publiczną, jeżeli wyrażenie sprzeciwu w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej, możliwe jest dokonanie tego w formie tzw. zgromadzenia spontanicznego.

Wiem, że „organizacja” zgromadzenia spontanicznego nie musi być uprzednio zgłaszana jakiemukolwiek organowi administracji publicznej.

Wiem, że możliwość wyrażania sprzeciwu w formie zgromadzeń, w tym także zgromadzeń spontanicznych, podlega ochronie zarówno z mocy Konstytucji RP, jak i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, co wynika bezpośrednio z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Wiem, że funkcjonariusz Policji może rozwiązać zgromadzenie spontaniczne tylko jeżeli:

• jego przebieg zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach,
• jego przebieg powoduje poważne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
• powoduje ono istotne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego na drogach publicznych,
• jego przebieg narusza przepisy ustawy – Prawo o zgromadzeniach albo przepisy karne,
• zakłóca ono przebieg zgromadzenia zwykłego bądź cyklicznego.

Wiem, że przed rozwiązaniem zgromadzenia spontanicznego funkcjonariusz Policji winien dwukrotnie ostrzec uczestników o możliwości jego rozwiązania. Decyzja o rozwiązaniu zgromadzenia jest wydawana ustnie i podlega natychmiastowemu wykonaniu.

Wiem, że sąd powszechny ma prawo odmówić zastosowania przepisu prawnego niezgodnego jego zdaniem z Konstytucją RP.

Chcesz wiedzieć więcej zapoznaj się z:

• Art. 31 § 3, 57, 233 § 3 Konstytucji RP
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 września 1997, K 25/97
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2008, P 15/08
• Art. 11 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
• Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka np. Sławomir Skiba przeciwko Polsce¸ Bączkowski i inni przeciwko Polsce, Éva Molnár przeciwko Węgrom.
• Art. 46 ust. 4 pkt 4 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
• Art. 3 pkt 2, art. 25 ustawy Prawo o zgromadzeniach
• Wyrok Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98, OSNP 2000/1/6.

Pozostałe tematy akcji “Wiem, że”:

• Formy spontanicznego sprzeciwu w miejscach publicznych
• Środki przymusu bezpośredniego
• Stosowanie gazu pieprzowego
• Legitymowanie
• Mandaty
• Nagrywanie czynności służbowych policjantów
• Prawa osób nieletnich – wolność słowa i prawo do protestu
• Prawa osób nieletnich – prawa procesowe
• Przeszukanie pomieszczeń

Przydatne informacje:

• Pokojowe zgromadzenia – prawa osoby zatrzymanej i uprawnienia funkcjonariuszy Policji

Fot. Michał Czarnecki

Opracowanie powstało w ramach projektu „Bezpieczeństwo a wolność. Prawa człowieka w czasie pandemii” finansowanego ze środków Funduszu Obywatelskiego prowadzonego przez Fundację dla Polski.