Wyrok ETPC: zawieszenie sędziego Pawła Juszczyszyna naruszyło Europejską Konwencję Praw Człowieka

• Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie sędziego Pawła Juszczyszyna.
• Trybunał stwierdził, że zawieszenie sędziego w czynnościach służbowych z mocy uchwały Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego doprowadziło do naruszenia art. 6, 8, 18 w związku z art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
• Sprawa sędziego Juszczyszyna prowadzona jest w ramach Programu Spraw Precedensowych Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, a skarżącego w postępowaniu przed ETPC reprezentował dr Piotr Kładoczny.

Tło sprawy

Skarżący, jako sędzia delegowany do Sądu Okręgowego w Olsztynie, rozpatrywał sprawę, w której w pierwszej instancji orzekał sędzia powołany przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. KRS działała w składzie osobowym ustalonym na podstawie ustawy z grudnia 2017 r., przewidującej wybór członków-sędziów KRS przez Sejm. Mając na uwadze orzecznictwo TSUE oraz uchwałę trzech izb Sądu Najwyższego, skarżący podjął działania w celu ustalenia, czy tak powołany sędzia spełnia wymogi niezależności. W tym celu sędzia Juszczyszyn wydał postanowienie, w którym zażądał od Szefa Kancelarii Sejmu przekazania dokumentów dotyczących procedury wyboru członków KRS. Wkrótce potem Minister Sprawiedliwości odwołał sędziego Juszczyszyna z delegacji. Dodatkowo, przeciwko skarżącemu wszczęto postępowanie dyscyplinarne.

Dzień po postawieniu skarżącemu zarzutów, Prezes Sądu Rejonowego w Olsztynie zarządził natychmiastową przerwę w wykonywaniu czynności służbowych wobec skarżącego na okres do wydania uchwały przez Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego. Zgodnie z przepisami o wydaniu takiego zarządzenia, prezes sądu musi zawiadomić sąd dyscyplinarny, który może albo je uchylić, albo wydać uchwalę o zawieszeniu sędziego w czynnościach służbowych.

W postępowaniu w pierwszej instancji Izba Dyscyplinarna SN uchyliła zarządzenie Prezesa Sądu Okręgowego w Olsztynie. Uchwała ta została jednak zaskarżona przez Zastępcę Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych. W toku postępowania w obu instancjach obrońcy skarżącego wskazywali na brak właściwości Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego i wnosili o wyznaczenie izby właściwej do rozpoznania.

Uchwałą z dnia 4 lutego 2020 r. Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego zmieniła zaskarżoną uchwałę i zawiesiła skarżącego w czynnościach służbowych. Ponadto Izba Dyscyplinarna uchwaliła zmniejszenie jego wynagrodzenia o 40% na czas trwania zawieszenia.

W kolejnych miesiącach sędzia Juszczyszyn wszczął postępowania przed sądem cywilnym i przed sądem pracy, domagając się m.in. umożliwienia mu wykonywania czynności orzeczniczych. Postanowienia o zabezpieczeniu wydawane przez sądy, zakładające zawieszenie skuteczności uchwały Izby Dyscyplinarnej, nie były jednak respektowane przez władze sądu.

23 maja 2022 r. Izba Dyscyplinarna uchyliła zawieszenie sędziego Juszczyszyna.

Skarga do ETPC

W skardze do ETPC skarżący postawił zarzuty naruszenia kilku przepisów.

Po pierwsze, wskazał na naruszenie art. 6 ust. 1 EKPC (prawo do sądu) w zakresie, w jakim gwarantuje on prawo do rozpoznania sprawy przez sąd niezależny, bezstronny i ustanowiony ustawą. Skarżący zwrócił uwagę na okoliczności, w jakich doszło do utworzenia Izby Dyscyplinarnej, fakt, że orzekają w niej sędziowie powołani na wniosek nowej KRS oraz podnoszone argumenty co do jej charakteru, jako sądu specjalnego. Skarżący odwołał się także do orzecznictwa Sądu Najwyższego i TSUE.

Po drugie, skarżący podniósł zarzut naruszenia art. 8 EKPC (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) gwarantującego prawo do ochrony reputacji. Argumentował, że zawieszenie go w czynnościach służbowych oraz stwierdzenia znajdujące się w uchwale Izby Dyscyplinarnej godzą w jego reputację i dobre imię. Ingerencja w prywatność była przy tym nieproporcjonalna, gdyż skarżącemu nie zapewniono mechanizmów ochrony prawnej (ze względu na wadliwy kształt Izby Dyscyplinarnej), a ponadto nałożona na niego sankcja nie służyła żadnemu uzasadnionemu celowi.

Po trzecie, skarżący zarzucił również naruszenie art. 18 (granice stosowania ograniczeń praw) w związku z art. 8 EKPC wskazując, że ograniczenie jego prawa do prywatności nastąpiło dla realizacji celów nieprzewidzianych w tym drugim przepisie, tj. po to, by zastraszyć skarżącego i innych sędziów oraz zniechęcić ich do działań mających na celu weryfikację legalności powołań sędziów nominowanych w upolitycznionej procedurze. Wreszcie, skarżący postawił także zarzut naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 do EKPC (ochrona własności) ze względu na niezasadne ograniczenie jego praw majątkowych.

Wyrok ETPC

W wyroku wydanym 6 października 2022 r. ETPC uwzględnił zarzuty sędziego Juszczyszyna i stwierdził naruszenie art. 6, 8, 18 w związku z art. 8 EKPC.

Trybunał, odwołując się do swojego wcześniejszego orzecznictwa, w tym przede wszystkim sprawy Reczkowicz przeciwko Polsce, nie miał wątpliwości co do tego, że wydanie uchwały przez Izbę Dyscyplinarną doprowadziło do naruszenia wobec sędziego Juszczyszyna prawa do sądu ustanowionego ustawą. Osoby orzekające w Izbie Dyscyplinarnej zostały bowiem powołane na swoje stanowiska z rażącym naruszeniem norm prawa krajowego mających fundamentalne znaczenie dla całego procesu powołań. Naruszenia te były związane faktem nominowania ich do powołania na mocy uchwały zreorganizowanej KRS, która po zmianach, do których doszło w 2017 i 2018 r. przestała być organem niezależnym.

ETPC nie ograniczył się jednak wyłącznie do zbadania procedury, w której doszło do zawieszenia sędziego. Stwierdził bowiem również, że zawieszenie doprowadziło do naruszenia wobec sędziego art. 8 EKPC, gwarantującego ochronę prawa do prywatności, w tym reputacji i dobrego imienia. Zdaniem Trybunału, zawieszenie sędziego Juszczyszyna stanowiło ingerencję w jego prywatność i dobre imię, biorąc pod uwagę zawarte w uchwale Izby Dyscyplinarnej zwroty kwestionujące jego profesjonalizm i kwalifikacje etyczne, obniżenie wynagrodzenia o 40% i uniemożliwienie wykonywania funkcji orzeczniczych. Ingerencja ta była przy tym niezgodna z prawem, gdyż dokonał jej organ niebędący „sądem” w znaczeniu przyjętym w Konwencji. Trybunał zauważył także, że przyjęta przez Izbę Dyscyplinarną interpretacja przepisów stanowiących podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego była nieprzewidywalna. Nałożenie sankcji na sędziego za jego działania orzecznicze może być dopuszczalne jedynie w wyjątkowych przypadkach. Działań sędziego Juszczyszyna nie można postrzegać jako podejmowanych w złej wierze, gdyż były one nakierowane na stosowanie standardów niezależności sądownictwa wynikających z art. 6 EKPC.

Wreszcie, ETPC stwierdził także naruszenie art. 18 w związku z art. 8 EKPC. Pierwszy z tych przepisów stanowi, że „Ograniczenia praw i wolności, na które zezwala niniejsza Konwencja, nie będą stosowane w innych celach, niż te, dla których je wprowadzono”. W dotychczasowej praktyce Trybunał stwierdzał naruszenie tego przepisu jedynie w najpoważniejszych sprawach. Wyrok w sprawie sędziego Juszczyszyna jest pierwszym orzeczeniem ETPC, w którym stwierdzono naruszenie art. 18 przez Polskę. Trybunał uznał, że dominującym celem wspomnianej ingerencji w prywatność i dobre imię sędziego Juszczyszyna było zniechęcenie od badania okoliczności dotyczących powołania innych sędziów. Tak określony cel jest nie do pogodzenia z EKPC, gdyż narusza jedną z podstawowych wartości, na których opiera się Konwencja, a więc niezależność sądownictwa.

Trybunał zasądził na rzecz sędziego zadośćuczynienie w wysokości 30 tys. euro.

Wyrok nie jest jeszcze ostateczny. W ciągu trzech miesięcy od jego wydania rząd i skarżący mogą zwrócić się o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby.