2020. Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka

Helsińska Fundacja Praw Człowieka udostępnia najnowszy raport „2020 Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka”, w którym podsumowuje najważniejsze wydarzenia 2020 roku w zakresie praworządności i praw obywatelskich.

Szczególnej analizie poddano wybory prezydenckie oraz działania rządzącej większości w celu przeciwdziałania pandemii z uwzględnieniem, jak te procesy wpłynęły na poziom ochrony praw człowieka w Polsce.

Publikacji raportu towarzyszy konferencja online „Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka”, w ramach której 2 lutego 2021 roku odbędą się trzy panele tematyczne oraz debata główna z udziałem działaczy sektora organizacji pozarządowych, prawników, działaczy społecznych i ekspertów.

Ograniczenia praw człowieka – pandemicznie uzasadnione, ale czy legalne?

Rok 2020 to czas pandemii, która na świecie dotknęła 100 mln osób i doprowadziła do śmierci ponad 2 mln z nich. Pandemia koronawirusa wymusiła na władzach publicznych bezprecedensowe działania w postaci ogłaszania lockdownów, zamrożenia gospodarki oraz ograniczania praw i wolności obywatelskich.

W Polsce pandemia nałożyła się na trwający od ponad 5 lat kryzys praworządności i, w ocenie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, nasiliła jego symptomy. Podobnie jak w poprzednich latach nastąpiły przypadki naruszania Konstytucji oraz działań, którymi dostosowywano prawo do politycznej woli. W wyniku kryzysu praworządności kontrola sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny stała się zupełnie nieefektywna, sam Trybunał pozostał narzędziem w rękach rządzącej większości, a rządząca większość przyjmowała kolejne zmiany w prawie zagrażające niezależności sądów.

„W 2020 roku obserwowaliśmy jak kolejne przyjmowane zmiany, w tym między innymi ustawa kagańcowa, zwiększają zagrożenie dla niezawisłości sędziów, a w efekcie przekładają się osłabienie gwarancji rzetelnego procesu” – Marcin Wolny, prawnik HFPC i współautor raportu. Te kwestie zostaną poruszone podczas dyskusji „Rok sądów” (g. 14.00) z uwzględnieniem wyzwań, jakie stoją jeszcze przed systemem sprawiedliwości.

Jak podkreślają autorzy raportu „2020 Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka”, rządzący – w związku z koniecznością ograniczania skutków pandemii – uzyskali obiektywnie uzasadniony powód do tego, by w pewnym stopniu ingerować w prawa i wolności obywatelskie, jednak część z tych ograniczeń była wdrażana w sposób sprzeczny z Konstytucją. Połączenie tych czynników zaowocowało sytuacją, w której prawa i wolności były ograniczane bez zachowania należytej formy i z naruszeniem zasady legalności. W debacie „Rok protestów. Rok gniewu” (g. 15.30) zaproszeni goście zastanowią się nad szerszym kontekstem kurczącej się przestrzeni dla praw człowieka, którego jeden z przejawów stanowi konsekwentne ograniczanie prawa do zgromadzeń, zwłaszcza wobec grup prezentujących poglądy odmienne wobec tych głoszonych przez władzę.

2020 rok to także bezprecedensowa sytuacja, w której nie doszło do wyborów prezydenckich zaplanowanych w pierwotnym terminie. Uchwalane w pośpiechu prawo sparaliżowało instytucje i procedury odpowiedzialne za przygotowanie procesu wyborczego, nie pozostawiając im żadnej możliwości działania. Konsekwencje społeczno-polityczne wyborów prezydenckich, również w kontekście skuteczności mechanizmów obywatelskiej kontroli procesu wyborczego, będą tematem debaty „Rok wyborów” (g. 17.00) z udziałem prawników i przedstawicieli trzeciego sektora.

“Pogłębiający się regres w zakresie ochrony praw człowieka, do którego doszło w 2020 roku w wyniku rozwijającej się pandemii oraz trwającego kryzysu praworządności, będzie miał definiujący wpływ na funkcjonowanie całego systemu ochrony praw człowieka w Polsce w najbliższych latach. W kolejnych latach, polskie państwo stanie przed wyzwaniem nie tylko łagodzenia skutków pandemii, ale również wyzwaniem związanym z procesem przywracania praworządności” – dodaje Małgorzata Szuleka, prawniczka HFPC i współautorka raportu. Te zagadnienia będą przedmiotem dyskusji “2020. Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka” (g. 18.30).

Pobierz raport:

• 2020. Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka. Raport HFPC

Autorzy raportu: Maciej Kalisz, Małgorzata Szuleka, Marcin Wolny
Współpraca: Filip Bakierski
Projekt graficzny i skład: Marta Borucka
Zdjęcie na okładce: Przemysław Stefaniak
Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa, styczeń 2021

Raport, konferencja i film projektu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka “Monitoring systemu ochrony praw człowieka w Polsce”, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz krajowy, finansowanego z Funduszy EOG.