Dlaczego sposób powoływania sędziów ma znaczenie dla obywateli?

W czwartek 23 listopada 2017 r. przed Naczelnym Sądem Administracyjnym odbyła się rozprawa w sprawie odmowy Prezydenta powołania wskazanych przez Krajową Radę Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziowskie.

W sprawę zaangażowana jest Helsińska Fundacja Praw Człowieka, która złożyła skargę kasacyjną od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. W postępowaniu przed NSA Fundację reprezentują pro bono adw. dr Marcin Ciemiński oraz adw. Paweł Pogorzelski z kancelarii Clifford Chance.

Dlaczego sposób powoływania sędziów ma znaczenie dla obywatela?

Sprawa jest okazją do postawienia pytania: dlaczego sposób powoływania sędziów ma znaczenie dla obywatela? HFPC przygotowała opracowanie, w której poddano analizie nie tylko tę konkretną skargę, lecz także omówiono obowiązujące przepisy prawa i uprawnienia prezydenta oraz sądów w zakresie powoływania sędziów. Wytłumaczona została również kwestia, czy odmowa powołania sędziego ma znaczenie dla ochrony wolności i praw jednostki.

Opracowanie „Dlaczego sposób powoływania sędziów ma znaczenie dla obywatela? O znaczeniu postępowania w sprawie odmowy powołania sędziów przez Prezydenta” dostępne jest tutaj. Główne wnioski z analizy zawarto w ulotce informacyjnej.

Wystąpienie Prezes HFPC Danuty Przywary przed NSA

Podczas rozprawy Prezes HFPC Danuta Przywara argumentowała stanowisko HFPC:

„Helsińska Fundacja Praw Człowieka od początku swojego istnienia z pełną determinacją działała na rzecz wprowadzenia i utrzymania w Polsce trójpodziału oraz wzajemnego równoważenia i kontrolowania się władz.

Dlaczego? Bo bez w pełni odrębnej władzy sądowniczej, niezależnych sądów i korzystających z gwarancji niezawisłości sędziów nasze działania w obronie praw i wolności człowieka, działania mające skutecznie obronić pojedynczego człowieka pozostającego w sporze z definicji dużo silniejszym państwem, są niemożliwe.

Nie można zaś mówić o istnieniu niezależnego sądownictwa, jeśli pozwolimy na unicestwienie jednej z podstawowych gwarancji niezawisłości sędziowskiej i zgodzimy się na to, by możliwość zostania sędzią czy awansowania na stanowisko sądu wyższego rzędu było uzależnione od uznaniowej i niepodlegającej niczyjej kontroli decyzji organu władzy wykonawczej.

Sądy, których skład będzie zależał od władzy wykonawczej, nie będą niezależnym arbitrem w sporach z władzą. W sporach, które mogą spotkać każdego z nas.

Mamy świadomość, że wręcz równolegle do tego procesu zapadają w Polsce decyzje o kardynalnym znaczeniu dla trójpodziału i wzajemnego równoważenia się władz oraz odrębności i niezależności władzy sądowniczej. Tym ważniejsze stają się wszystkie zapadające w tej materii orzeczenia.

Stąd nasza obecność w tym procesie i we wszystkich działaniach mających chronić niezależność sądów i gwarancje niezawisłości sędziów, a tym samym prawa i wolności człowieka w Polsce”.

Skarga sędziów

Przypomnijmy, w lipcu 2016 r. Prezydent Andrzej Duda wydał postanowienie, w którym odmówił powołania trzech sędziów na stanowiska w sądach wyższego szczebla oraz jednego kandydata na sędziego na pierwsze stanowisko sędziowskie. Uczynił to wbrew pozytywnym opiniom wyrażonym na temat kandydatów przez Krajową Radę Sądownictwa, bez przedstawienia żadnego uzasadnienia. Niepowołani sędziowie zaskarżyli postanowienie Prezydenta do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, kwestionując jego legalność. Do postępowania przyłączyli się Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Helsińska Fundacja Praw Człowieka. WSA odrzucił jednak obie skargi 29 i 30 grudnia 2016 r., wskazując, że kompetencja prezydenta do powoływania sędziów ma charakter dyskrecjonalny i nie podlega kontroli sądowej.

Kasacja

HFPC złożyła w lutym dwie skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zarzuciła w nich WSA naruszenie przepisów prowadzące do nieważności postępowania. Fundacji doręczono bowiem postanowienie o dopuszczeniu jej do udziału w postępowaniu 29 grudnia, a więc w dniu wydania postanowienia o odrzuceniu pierwszej skargi i na jeden dzień przed odrzuceniem drugiej. Tym samym HFPC została pozbawiona możliwości realnego uczestnictwa w postępowaniu. Fundacja podniosła także szereg innych zarzutów naruszeń przepisów prawa procesowego i materialnego.

Zdaniem HFPC założenie przyjęte przez WSA, że uprawnienie Prezydenta do powoływania sędziów może być wykonywane w sposób absolutnie dyskrecjonalny, jest błędne. W demokratycznym państwie prawnym nie jest możliwe, aby działanie jakiegokolwiek organu władzy państwowej mogło być w pełni arbitralne i wolne od wszelkiej kontroli.