Zasada nieusuwalności sędziów sądów powszechnych zagrożona? Debata wokół planów spłaszczenia struktury sądownictwa i weryfikacji sędziów

Helsińska Fundacja Praw Człowieka publikuje przebieg Debaty Helsińskiej dotyczącej zamiarów wykorzystania  przez ministra sprawiedliwości art. 180 ust. 5 konstytucji, przewidującego wyjątek od zasady nieusuwalności sędziów.

Przymusowe przenoszenie sędziów między sądami albo przenoszenie w  stan spoczynku

Opublikowane opracowanie to reakcja na liczne zapowiedzi użycia art. 180 ust. 5 konstytucji do przeprowadzenia kolejnego etapu „reformy” sądownictwa, tym razem polegającego na spłaszczeniu struktury sądownictwa i weryfikacji wszystkich sędziów sądów powszechnych.

„Przywoływany przepis przewiduje, że w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych sędziego wolno przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia. Od kilku lat ten przepis powraca w wypowiedziach polityków obozu rządzącego jako podstawa prawna do dokonania kolejnych zmian w sądownictwie” – tłumaczy adw. Marcin Wolny, prawnik HFPC.

Sygnał ostrzegawczy dla sędziów

Do początku października 2021 r. zmiany nie zostały przedstawione opinii publicznej jako projekty ustaw, ale minister sprawiedliwości zapowiada ich ogłoszenie w najbliższym czasie. HFPC uznała więc, że konieczne jest już teraz zaprezentowanie argumentów wskazujących na poważne niebezpieczeństwa  związane z wejściem w życie planowanych zmian ustawowych. Zaproszeni znawcy prawa konstytucyjnego oraz europejskiego i prawnicy praktycy przedstawili całą paletę argumentów wskazujących na zagrożenie nadużycia art. 180 ust. 5 konstytucji.

Uczestnicy debaty zwracali uwagę na rolę powołanego przepisu konstytucji: stanowi on wyjątek od zasady nieusuwalności sędziów. Jego wykorzystanie powinno być oceniane w kontekście treści całej konstytucji i jej podstawowych zasad.

Można się obawiać, biorąc pod uwagę doświadczenia ostatnich sześciu lat, że rzeczywistym celem planowanych zmian nie jest usprawnienie sądownictwa. Przeciwnie – zmiany te spowodowałyby długotrwały chaos i pogłębiły obecny kryzys. Rzeczywistym celem jest podporządkowanie sędziów i wyeliminowanie niewygodnych osób. Sama groźba powszechnej  weryfikacji sędziów, nie mówiąc już o jej przeprowadzeniu,  jest nie do pogodzenia z zasadą niezawisłości sędziów wymaganej przez konstytucję i prawo europejskie. Jest tak zwłaszcza w  dzisiejszych realiach  ustrojowych, szczególnie z uwzględnieniem stanu, w jakim znajduje się Trybunał Konstytucyjny, Sąd Najwyższy i Krajowa Rada Sądownictwa.

„Niestety, można się obawiać, że wola polityczna przeprowadzenia zmian w dogodnym czasie dla władzy politycznej przeważy nad jednoznacznym wnioskiem, jaki wypływa z debaty: że wykorzystanie art. 180 ust. 5 konstytucji do przeprowadzenia opisanej reformy będzie nadużyciem tego przepisu, naruszającym zasadę nieusuwalności sędziów. Ta publikacja powinna przekonać polityków koalicji rządowej, że powinni wycofać się ze swoich deklaracji. Inni politycy, publicyści, sędziowie i prawnicy wykonujący inne zawody i wszystkie osoby troszczące się o przyszłość ustroju naszego państwa mają szansę dowiedzieć się z przedstawionej publikacji o grożących niebezpieczeństwach i zająć wobec nich stanowisko”  – wskazuje prof. Stanisław Biernat, inicjator i redaktor naukowy opracowania, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku i były wiceprezes Trybunału.

Do pobrania
Opracowanie “Konstytucyjne granice zmian ustroju sądownictwa i statusu prawnego sędziów. (Nad?)użycie art. 180 ust. 5 Konstytucji RP”

English summary: The use of art. 180 paragraph 5 of the Constitution to flatten the judiciary system: a cautionary forecast

Zobacz powiązane

Narzędzie w rękach władzy. Raport o funkcjonowaniu Trybunału Konstytucyjnego

Raport 2020. “Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka”

Publikacja jest częścią  projektu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka “Monitoring systemu ochrony praw człowieka w Polsce”, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz krajowy, finansowanego z Funduszy EOG.