Prawa osób pozbawionych wolności. Podstawowe problemy prawne i praktyczne – perspektywa HFPC

Od 11 do 22 maja w Polsce wizytował Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT).

Z informacji na stronie Komitetu wynika, że delegacja przeprowadziła wizytacje m.in. w komendach Policji w Białymstoku, Bytomiu, Gliwicach, Opolu i Warszawie, Strzeżonych Ośrodkach dla Cudzoziemców w Lesznowoli i Białymstoku, a także w kilku zakładach karnych, w zakładzie poprawczym w Białymstoku oraz w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie.

Poprzednio delegacja Komitetu odwiedziła Polskę w 2013 r. W oczekiwaniu na raport z monitoringu oraz rekomendacje dla władz krajowych HFPC zdecydowała się przedstawić spostrzeżenia na temat realizacji praw osób przebywających w miejscach pozbawienia wolności oraz wykonania poprzednich zaleceń CPT.

Raport HFPC zawiera informacje dotyczące zachowań policji i praw osób zatrzymanych, prowadzenia monitoringu miejsc pozbawienia wolności oraz sytuacji w: zakładach karnych, aresztach śledczych, placówkach psychiatrycznych i ośrodkach dla cudzoziemców. Poniżej wskazano najważniejsze wnioski z opracowania.

Monitoring miejsc pozbawienia wolności

• CPT w raporcie z wizytacji w 2013 r. zwrócił uwagę na potrzebę systematycznego zwiększania zasobów finansowych i kadrowych Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (KMP). Zalecenie to nie jest obecnie realizowane przez władze krajowe;
• W ocenie Fundacji na stałe do programu wizytacji KMP powinny zostać włączone prywatne domy całodobowej opieki nad osobami niepełnosprawnymi, przewlekle chorymi lub w podeszłym wieku.

Policja

• Monitoring stosowania przemocy przez policję to stały element działalności HFPC. Problemem systemowym jest brak adekwatnej reakcji na takie sytuacje ze strony organów wymiaru sprawiedliwości;
• Należy wrócić do postulatów Komendy Głównej Policji i stworzyć prawne możliwości nagrywania policyjnych interwencji;
• Zmian wymaga również system dostępu do obrońcy przed pierwszym przesłuchaniem.

Zakłady karne i areszty śledcze

• Do grudnia 2015 r. liczba osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych wciąż spadała, potem nastąpiło odwrócenie tej tendencji;
• Nadal problemem systemowym pozostaje zbyt mała powierzchnia cel mieszkalnych;
• Opieka zdrowotna w zakładach karnych nie gwarantuje dostępu do niezbędnych świadczeń medycznych osadzonym.

Domy pomocy społecznej (DPS)

• Konieczne jest przyznanie osobom ubezwłasnowolnionym umieszczanym w DPS na wniosek ich opiekunów prawnych odpowiednich praw procesowych w postępowaniu w sprawie przymusowego umieszczenia;
• Niezbędne jest wprowadzenie mechanizmów okresowej kontroli zasadności pobytu osób ubezwłasnowolnionych w DPS bez ich zgody.

Szpitale psychiatryczne

• Między przymusowym umieszczeniem w szpitalu psychiatrycznym w trybie nagłym a orzeczeniem sądu opiekuńczego w przedmiocie legalności tego działania często upływa zbyt długi okres;
• Brakuje przepisów regulujących zasady stosowania przymusu bezpośredniego wobec dzieci.

Prywatne ośrodki opieki

• Brak skutecznego nadzoru nad prywatnymi domami opieki może prowadzić do naruszania praw osób w nich przebywających.

Prawa cudzoziemców

• Dobro dzieci cudzoziemskich nie jest brane pod uwagę przez sądy przy umieszczeniu w detencji;
• Brak jest mechanizmu skutecznej identyfikacji cudzoziemców będących ofiarami przemocy, co skutkuje ich umieszczaniem i nierzadko długotrwałym pobytem w strzeżonych ośrodkach, pomimo ustawowego zakazu w tym zakresie;
• Cudzoziemcy deklarujący wolę ubiegania się o ochronę międzynarodową na polskich przejściach granicznych są często pozbawieni tej możliwości.

CPT  zapewnia pozasądowy mechanizm ochrony osób pozbawionych wolności przed torturami i innymi formami złego traktowania. Swoimi wizytacjami uzupełnia zatem działalność Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Raport HFPC dostępny jest w wersji polskiej oraz angielskiej.