Prawa osób pozbawionych wolności. Podstawowe problemy prawne i praktyczne – raport HFPC

Od 9 do 19 lipca trwa wizyta delegacji Podkomitetu ds. Prewencji Tortur ONZ (SPT).  Helsińska Fundacja Praw Człowieka przygotowała raport, w którym przedstawia obserwacje na temat aktualnej sytuacji w instytucjach o charakterze izolacyjnym.

Poniżej wskazano najważniejsze wnioski.

Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur (KMPT)

• KMPT pełni szczególną rolę w systemie zapobiegania przypadkom niewłaściwego traktowania w jednostkach o charakterze izolacyjnym.
• Jego mandatem objętych jest aktualnie 2600 miejsc pozbawienia wolności.
• Budżet RPO nie umożliwia pełnej realizacji obowiązków wynikających z Protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

Przemoc policji

• Problematyka stosowania tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania przez funkcjonariuszy policji jest w Polsce przedmiotem ożywionych dyskusji
• Z danych wynika, że rocznie składanych jest ponad 500 skarg do policji w związku. z zarzutami nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.
• DO HFPC każdego roku zgłasza się od kilku do kilkunastu osób, które podnoszą zarzut niewłaściwego traktowania przez funkcjonariuszy policji.
• Wszyscy ankietowani przez HFPC adwokaci potwierdzili, że mieli kontakt z klientami zgłaszający problem złego traktowania przez policjantów, które mogło spełniać cechy określone w art. 3 EKPCz i art. 1 ust. 1 Konwencji o zakazie tortur.
• W polskim Kodeksie karnym nie ma jednego typu, który penalizowałby stosowanie tortur i dopuszczanie się nieludzkiego lub poniżającego traktowania.

Zakłady karne i areszty śledcze

• W jednostkach penitencjarnych wciąż dochodzi do przejawów nieludzkiego i poniżającego traktowania, związanego z nieodpowiednimi warunkami bytowymi, niewłaściwą opieką lekarską oraz nadużywanie statusu więźnia stwarzającego zagrożenia dla społeczeństwa oraz bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej.
• Polska wciąż nie wdrożyła rekomendacji CPT oraz CAT dotyczących podniesienia standardu powierzchni mieszkalnej przypadającej na jednego osadzonego do poziomu 4m2 na osobę.
• Aktualnym problemem pozostaje niepełne dostosowanie jednostek penitencjarnych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Skargi osób pozbawionych wolności w jednostkach penitencjarnych

• Z rozpoznawanych przez Służbę Więzienną skarg i zarzutów (ponad 40 tys. w skali kraju) osób pozbawionych wolności tylko nieco ponad 1% został uznany za uzasadniony.
• Wśród skarg dominują te związane z traktowaniem osób osadzonych przez funkcjonariuszy Służby Więziennej, warunkami bytowymi i opieką zdrowotną.
• System skarg i nadzoru penitencjarnego nie stanowi w pełni efektywnego systemu ochrony praw i wolności osób pozbawionych wolności.

Krajowy Ośrodek Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (KOZZD)

• Ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, która reguluje detencję postpenalną sprawców przestępstw z zaburzeniami psychicznymi, budzi poważne kontrowersje z punktu widzenia międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka.
• Terapeutyczny charakter pobytu w KOZZD jest wątpliwy – detencja może być raczej postrzegana jako represja naruszająca zakaz podwójnej karalności i działania prawa wstecz.
• Warunki pobytu w KOZZD mogą naruszać prawa osadzonych.
• Prowadzona przez HFPC przed ETPCz sprawa pokazuje, że w praktyce może dochodzić do dalszych naruszeń praw człowieka.

Strzeżone ośrodki dla cudzoziemców

• Dzieci cudzoziemskie pozbawiane są wolności poprzez umieszczanie w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców (1103 dzieci w latach 2014-2017), a ich detencja często jest wielomiesięczna;
• Raporty wskazują, że w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców przebywają ofiary przemocy i tortur;
• Organy postępowania w przedmiocie umieszczenia i pobytu cudzoziemców w detencji nie badają w sposób należyty przesłanek wykluczających detencję.

Raport HFPC dostępny jest w wersji polskiej oraz angielskiej, i stanowi kontynuację raportu, który opublikowano w maju 2017 r. w związku z wizytą Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT).