Skarga (nad)zwyczajna. Środek przywrócenia sprawiedliwości czy zagrożenie dla praworządności? Kolejny raport HFPC poświęcony zmianom w wymiarze sprawiedliwości

♦ HFPC opublikowała kolejny raport poświęcony zmianom w wymiarze sprawiedliwości, tym razem dotyczący instytucji skargi nadzwyczajnej.

♦ Wprowadzenie skargi nadzwyczajnej na mocy nowej ustawy o Sądzie Najwyższym z 2017 r. miało służyć eliminowaniu z obrotu prawnego orzeczeń niesprawiedliwych lub błędnych.

♦ Przeciwko uznaniu nowej instytucji za skuteczny środek ochrony prawnej przemawiają wątpliwości dotyczące statusu Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, powołanej do rozpoznawania takich skarg.

♦ Widoczna jest również praktyka instrumentalnego wykorzystywania skargi nadzwyczajnej, w szczególności przez Prokuratora Generalnego.

Pierwsza z trzech części raportu koncentruje się wokół genezy oraz obecnego kształtu skargi nadzwyczajnej. Druga część opracowania dotyczy statusu Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, która jest właściwa do rozpoznawania skarg nadzwyczajnych. Jak podkreśla autorka raportu, dr B. Grabowska-Moroz,

„legalność IKNiSP ma istotne znaczenie dla realizacji prawa jednostek do rzetelnego postępowania przed niezależnym, bezstronnym sądem ustanowionym zgodnie z prawem”.

Tymczasem w listopadzie 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł w sprawie, że nieprawidłowości przy powołaniu Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych skutkowały naruszeniem art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (prawo do rzetelnego procesu sądowego). Na rzetelność postępowania w sprawach skarg nadzwyczajnych wpływ może mieć również fakt udziału ławników w składach orzekających.

Ostatnia część raportu poświęcona jest praktyce stosowania skargi nadzwyczajnej. W oparciu o dotychczasowe dane statystyczne, autorka raportu wykazała, że – pomimo dużego zainteresowania społecznego, przejawiającego się w znacznej ilości wniosków o wniesienie skargi nadzwyczajnej kierowanych m.in. do Prokuratora Generalnego czy Rzecznika Praw Obywatelskich – skala postępowań przed Sądem Najwyższym zainicjowanych wniesieniem skargi pozostaje stosunkowo niewielka. Omówiono kilka przykładowych postępowań świadczących o tym, że skarga nadzwyczajna stała się narzędziem w rękach Prokuratora Generalnego, który łączy funkcje procesowe z funkcją polityka.

Z raportu wynika, że na etapie projektowania skargi nadzwyczajnej ustawodawca nie przeanalizował, z czego mogą wynikać wyroki niesprawiedliwe. Zaproponowano narzędzie rozwiązywania problemów, których geneza nie została zbadana. Ponadto, jak wskazuje dr B. Grabowska-Moroz, „ze względu na wprowadzenie skargi nadzwyczajnej w czasie trwania głębokiego kryzysu praworządności w Polsce, zastrzeżenia co do legalności mianowania sędziów IKNiSP i związanej z tym niezależności całej izby mogą mieć przełożenie na postrzeganie nowej instytucji procesowej i zaufanie do IKNiSP”.

Ocena funkcjonowania skargi nadzwyczajnej była również przedmiotem debaty  „Sąd nad sądem. Zmiany wokół Sądu Najwyższego w latach 2017–2021”. Zapis wideo debaty dostępny jest tutaj.

Raport powstał w ramach projektu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka „Monitoring systemu ochrony praw człowieka w Polsce”. Projekt jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz krajowy finansowanego z Funduszy EOG.

Do pobrania

Raport „Skarga nadzwyczajna. Środek przywrócenia sprawiedliwości czy zagrożenie dla praworządności?”