Dostęp do adwokata niezgodny ze standardami unijnymi – skarga HFPC do Komisji Europejskiej i jej aktualizacja w związku z Tarczą 4.0

♦ Helsińska Fundacja Praw Człowieka skierowała w lutym 2020 do Komisji Europejskiej skargę w związku z brakiem właściwej implementacji do polskiego prawa dyrektywy z 22 października 2013 roku o dostępie do adwokata.

♦ HFPC zdecydowała się przygotować skargę do Komisji Europejskiej w związku z upływem ponad trzech lat od daty implementacji unijnych postanowień oraz ponad sześciu lat od przyjęcia dyrektywy, a przede wszystkim w związku z fundamentalnym charakterem prawa do obrony.

♦ Zgodnie z przyjętym na poziomie unijnym harmonogramem państwa członkowskie Unii Europejskiej miały czas na jej wdrożenie do 27 listopada 2016 roku. Zdaniem Fundacji, polskie przepisy, a zwłaszcza przepisy Kodeksu postępowania karnego, wciąż nie są zgodne z prawem unijnym.

♦ 24 czerwca 2020 roku HFPC postanowiła uzupełnić swoją skargę do Komisji Europejskiej w związku ze zmianami uchwalonymi w tzw. Tarczy 4.0, które wprowadzają zdalne posiedzenia dotyczące tymczasowego aresztowania oraz zdalne rozprawy, w przypadku kiedy oskarżony jest pozbawiony wolności.

Wciąż (nie)dostępny dostęp do adwokata

Polskie władze wciąż nie przyjęły regulacji, które zapewniłyby pełną realizację unijnych standardów w zakresie dostępu do adwokata lub radcy prawnego. HFPC wielokrotnie zwracała uwagę na ten problem.

„Szczególnej uwagi wymagają trzy elementy z unijnej dyrektywy, tj. dostęp do prawnika bez zbędnej zwłoki po pozbawieniu wolności i przed pierwszym przesłuchaniem, bezwzględna poufność kontaktu obrońcy z klientem oraz efektywny środek naprawczy w przypadku braku dostępu do adwokata” – mówi dr Katarzyna Wiśniewska, Koordynatorka Programu Spraw Precedensowych HFPC.

Aktualna praktyka organów postępowania  karnego w Polsce w zakresie zapewnienia dostępu do adwokata lub radcy prawnego na wczesnym etapie postępowania nie może być uznana za zgodną z duchem i literą dyrektywy. W ocenie HFPC, praktyka organów postępowania jest wynikiem braku precyzji ustawodawcy i ogólnikowości przyjętych rozwiązań, jak również braku adekwatnych aktów wykonawczych.

Chociaż formalnie każdy zatrzymany ma prawo skontaktować się z adwokatem lub radcą prawnym, to w rzeczywistości kontakt ten jest utrudniony, szczególnie gdy osoba zatrzymana nie posiada danych telefonicznych konkretnego adwokata lub nie ma jeszcze ustanowionego obrońcy w sprawie.

Jest to spowodowane przede wszystkim:

• brakiem przepisów prawa, zobowiązujących funkcjonariuszy policji do udostępniania list adwokatów na komisariatach i systemu zabezpieczającego dostępność adwokatów z wyboru dla osób zatrzymanych i podejrzanych;
• nieprecyzyjnym sformułowaniem, kiedy należy zapewnić kontakt z adwokatem osobie zatrzymanej i podejrzanemu;
• brakiem gwarancji, że pierwsze przesłuchanie nie może zostać przeprowadzone, jeżeli kontakt z adwokatem nie zostanie zapewniony.

Epidemia koronawirusa SARS-CoV-2 a ostatnie zmiany Kodeksu postępowania karnego

Mając na uwadze ostatnie zmiany Kodeksu postępowania karnego wprowadzone ustawą z dnia 19 czerwca 2020 roku o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19, tzw. Tarcza 4.0, HFPC zdecydowała się uzupełnić skargę do Komisji Europejskiej.

„Sposób zorganizowania zdalnych posiedzeń, dotyczących tymczasowego aresztowania oraz zdalnych rozpraw sądowych naruszają bezpośrednio dyrektywę o dostępie do adwokata. Ograniczają one m.in. możliwości skontaktowania się podejrzanego z adwokatem przed przesłuchaniem przez sąd” – mówi Adam Klepczyński, prawnik HFPC.

Jednocześnie najnowsze przepisy nie zapewniają poufności kontaktu obrońcy ze swoim klientem. Przykładem tego może być sytuacja, w której podczas zdalnego posiedzenia, dotyczącego tymczasowego aresztowania będzie brał udział funkcjonariusz Służby Więziennej. W uzupełnieniu skargi HFPC wskazała, że zmiany te zostały wprowadzone na stałe, a nie jedynie na czas obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

Czym jest skarga do Komisji Europejskiej?

Zadaniem Komisji Europejskiej jest monitorowanie przestrzegania prawa unijnego przez państwa członkowskie na każdym etapie jego implementacji oraz zapewnienie, aby ich przepisy i praktyka były z nim zgodne. Dlatego też, skargę na brak implementacji dyrektywy lub jej błędną implementację może wnieść każdy. Gdy Komisja uzna, że skarga może być uzasadniona, zwraca się do państwa członkowskiego o ustosunkowanie się do niej, jak również do stanowiska Komisji. Jeżeli państwo członkowskie nie udzieli odpowiedzi lub jest ona niewystarczająca, Komisja wydaje tzw. uzasadnioną opinię, w której wskazuje, że państwo członkowskie narusza prawo wspólnotowe i wzywa w określonym terminie do usunięcia uchybień. Jednakże, jeżeli państwo nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Działania w tej sprawie zostały zrealizowane w ramach grantu Funduszu Obywatelskiego „Bezpieczeństwo a wolność. Prawa człowieka w czasie pandemii”, zarządzanego przez Fundację dla Polski.

Do pobrania:

• Skarga HFPC do Komisji Europejskiej
• Uzupełnienie skargi HFPC do Komisji Europejskiej

Zobacz powiązane:

• HFPC pyta o wdrożenie dyrektywy o dostępie do adwokata. Ministerstwo Sprawiedliwości: polskie prawo jest zgodne z przepisami dyrektywy
• Klepczynski, P.Kładoczny, K.Wiśniewska, O (nie)dostępnym dostępie do adwokata
• Grabowska-Moroz, Wzmocnienie praw procesowych w postępowaniu karnym – skuteczne wdrożenie prawa do obrońcy i pomocy prawnej na podstawie Programu Sztokholmskiego
• Grabowska-Moroz, Inside Police Custody – prawa procesowe na posterunkach policji. Raport krajowy HFPC
• Lista postulatów Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Naczelnej Rady Adwokackiej i Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie
• Europejski Dzień Prawnika – rekomendacje HFPC, NRA i ORA dotyczące dostępu do obrońcy
• Zdalne posiedzenia w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania sprzeczne z Konwencją. Zastrzeżenia HFPC do ustawy o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych