Sąd nad sądem. Nowy raport HFPC poświęcony Sądowi Najwyższemu

♦ Najnowszy raport HFPC podsumowuje 4 lata zmian w wymiarze sprawiedliwości dotyczących Sądu Najwyższego.

♦ Przyjęta pod koniec 2017 r. nowa ustawa o Sądzie Najwyższym miała stanowić nową jakość w funkcjonowaniu tej instytucji.

♦ Nowa ustawa obniżyła wiek stanu spoczynku sędziów i pozwoliła Prezydentowi arbitralnie decydować o tym, którzy z sędziów uprawnionych do przejścia w stan spoczynku dalej mogliby orzekać w Sądzie Najwyższym.

Innym kluczowym elementem zmian była zmiana w strukturze Sądu Najwyższego i utworzenie dwóch nowych izb (Izby Dyscyplinarnej oraz Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych), w całości obsadzonych przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa, która składa się z sędziów wyłonionych przez Sejm. Powołanie Izby Dyscyplinarnej, w połączeniu z tzw. ustawą kagańcową oraz aktywnością rzeczników dyscyplinarnych, stało się narzędziem do wywierania efektu mrożącego na część sędziów.

„Zwłaszcza tych, którzy chcieliby wprost stosować niewygodne dla władzy standardy prawa międzynarodowego, w tym prawa UE” – dodaje Małgorzata Szuleka, prawniczka HFPC i współautorka raportu.

Skutkiem zmian w Sądzie Najwyższym były liczne postępowania prowadzone przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, które dotyczyły m.in. oceny niezależności Izby Dyscyplinarnej. W jednym z tych postępowań przed Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał postanowienie o zabezpieczeniu postępowania zobowiązujące polskie władze do zawieszenia stosowania przepisów regulujących uprawnienia i kompetencje Izby Dyscyplinarnej. Ze względu na brak wykonania tego zabezpieczenia 27 października 2021 r. TSUE nałożył na polskie władze obowiązek zapłaty miliona euro kary za każdy dzień niezastosowania się do postanowienia o zabezpieczeniu.

Bezpośrednim efektem zmian w ustroju Sądu Najwyższego były także wątpliwości co do prawidłowości powołania nowych sędziów SN po 2017 r.

„Spór o to wyniósł trwający kryzys praworządności na nowy poziom, doprowadzając do powstania zastrzeżeń co do prawidłowości wyboru Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego oraz stawiając pytania o ważność orzeczeń wydanych w ten sposób” – wskazuje Marcin Wolny, prawnik HFPC i współautor raportu.

Zmiany ustawowe miały także wpływ na sprawność funkcjonowania Sądu Najwyższego. Analiza sprawozdań rocznych SN uwydatnia, że bezpośrednio po przyjęciu nowej ustawy o Sądzie Najwyższym dało się zaobserwować tąpnięcie w liczbie spraw rozpoznanych przez SN. W efekcie, w 2018 r. Sąd Najwyższy rozpoznał ponad 2000 spraw mniej, niż do niego wpłynęło.

„Trudno nie wiązać tego spadku wydajności z decyzją ustawodawcy, który zdecydował się odesłać ponad 20 sędziów Sądu Najwyższego w stan spoczynku, nie gwarantując jednocześnie, że ich następcy zostaną powołani zgodnie z prawem” – wskazuje Maciej Kalisz, prawnik HFPC i trzeci z autorów raportu.

 

Raport powstał w ramach projektu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka „Monitoring systemu ochrony praw człowieka w Polsce”. Projekt jest realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz krajowy finansowanego z Funduszy EOG.

Do pobrania:

• Sąd nad sądem. Nowy raport HFPC poświęcony Sądowi Najwyższemu